2 қосымша

«Бақытты отбасы»

отбасылық кеңес орталығының кеңестері



1. Балаңызды көп құшақтаңыз. Өзіне қажетті махаббатты Сізден ала алмаған бала оны сырттан іздейтінін естен шығармаңыз.

2. Қоғамдық көліктерде балаларыңызға «мына апайдың алдына отыр», «мына ағайдың жанына отыр» деу арқылы бейтаныс адамдармен байланысын күшейтпеңіз.

3. Балаңызды басқа адамдармен дәретханаға жібермеңіз, тіпті туысыңыз болса да.

4. Балаңыз өзін сүйгізгісі келмесе, оған ашуланбаңыз.

5. Балаңызға өзінің қалауынан тыс оның денесіне ешкім тиісе алмайтынын үйретіңіз.

6. Бағдаршамда қызыл жанып тұрғанда, жол бос болса да, балаңызбен бірге жолдан өтпеңіз.

7. Балаңыздың көзінше коланы сіміріп ішіп «балам, кола өте зиянды» демеңіз. Өзіңізге деген сенімінен айырылмаңыз.

8. Өзіңіз кітап оқымайтын жан болсаңыз, «балам кітап оқымайды» деп оған ренжімеңіз.

9. Балаңызға «Сен істей алмайсың» деп сағын сындырмаңыз, «істеп көргің келе ме?» деп жігерлендіріңіз.

10. Балаңызбен дос болмаңыз, әке-шеше болыңыз.

11. Балаңызға тыйым сала бермеңіз, оған зиянын түсінікті тілмен түсіндіріңіз.

12. Балаларыңызды ернінен сүймеңіз.

13. Балаңызбен сөйлескенде оның көзіне қараңыз.

14. Балаңыздың намысына тимеңіз, кінәлай бермеңіз және ешқашан ешкіммен салыстырмаңыз. Әр баланың өзінше ерекше екенін ұмытпаңыз.

15. Балаңызға бір нәрсе үйретерде қорқыту арқылы емес, түсіндіру арқылы үйретіңіз.

16. Балаңыздың сұраған сұрағына қысқа әрі нұсқа жауап беріңіз. 


Елжас Ертайұлы

www.bakittiotbasi.kz


Балалар арасындағы қызғаныштың 8 себебі.

Қызғану сезімі барлық адамның жаратылысында бар, одан ешкім толығымен бас тарта алмайды. Бұл сезімнің адам өміріне қосар үлесі көп. Дегенмен де, қызғаныш шектен тыс болған жағдайда өмірді қиындатып жібереді. Ал, егер қызғанушы кішкентай бала болса, өмір одан әрі қиындай түседі...

Балаларда қызғану сезімі, шамамен, 2 жасында басталады.

Негізінде, ата-ананың ұстанымдары мен баланың сыртта көрген көріністері баланы қызғанышқа итермелейді. Яғни, баланың өз бауырын қызғануына үлкендер өзіміз себеп болып жатамыз. Қазір сол себептерді тізбектеп, санап көрсек:

1. Әке-шешенің балалары арасында теңдік орнатуға тырысуы бауырлар арасында қызғаныштың басталуына себеп болады. Негізінде, әке-шеше балалар арасында теңдік орнатуға емес, әділдік орнатуға тырысуы қажет. Өйткені, әрбір баланың жаратылысы әртүрлі болуымен қатар, дүниеге келу уақыты да әртүрлі. Осы өзгешеліктерге мән бермей, екеуіне де тең қарау, екеуінің біреуіне әділетсіздік жасау болып табылады. 

2. Әке-шешесінің өзіне әділетсіз әрекет еткенін сезген бала оларға деген сенімін жоғалтса, бұл сенімсіздігі оның қызғанышына себеп болады.

3. Тұңғыш балаға бұрыннан бері ие болған мәртебесін жоғалтпағанын көрсету керек. Әйтпесе, кішкентай бауыры дүниеге келген кезде тұңғышы алаңдайды және «анасы кішкентай бауырына көбірек көңіл бөліп, өзін бұрынғыдан аз жақсы көре бастады» деп қайғырады. Бұл жағдай баланың қызғанышын туындатып, бауырына күш қолдануға дейін апаруы мүмкін. 

4. Балалар арасындағы жас айырмашылығы да қызғанышқа себеп болуы мүмкін. Жас айырымы аз болған балаларда қызғаныш сезімі жиірек кездеседі. 2 жасар баланың бауыры дүниеге келгенде қызғаныштың туындауы табиғи. Өйткені, 2 жасар баланың «мен» сезімі басым болады, бөлісуді жақтырмайды. Әке-шешесінің көңілі басқаларына ауғанын ұнатпайды. Мамандар балалар арасы жас айырмашылығы 3-4 жас болғаны жөн деп ойлайды. Құрандағы емізу жасы 2 жас екенін ескерсек, мамандардың ойымен еріксіз келісуге тура келеді.

5. Балалардың біреуі отбасы мүшелерінің біреуіне көбірек ұқсатылуы және оның ашық түрде сөз болуы екінші баланың өзін «керексіз» сезінуіне себепкер болуы мүмкін. Бұл сезім де қызғаныш туындатады. 

6. Әке-шешесінің табиғи емес әрекеттері де қызғаныш сезімін оятуы мүмкін. Мысалы, бауыры дүниеге келген баланың анасы перзентханадан келе жатқанда баласына сыйлық алып: «мына сыйлықты саған бауырың әкелді» десе, үлкен бала да кішкентай нәрестенің сыйлық әкеле алмайтынын білетін жаста болса, бұл жағдай оны таң қалдырады және анасының сөзіне сенімі азаяды. 

7. Нәрестенің жынысы да қызғаныш сезімін оятуы мүмкін. Атап айтар болсақ, қыз баланың інісі дүниеге келген кезде «әке-шешем менің жынысымды ұнатпады» деп ойлауы мүмкін. Әсіресе, отбасында баланың жынысына ерекше көңіл бөлініп, бұл жағдай жиі тілге тиек етілетін болса, бауырлар арасындағы қызғаныштың туындауын күтуге болады.

8. Үйге келген қонақтардың немесе туысқандардың қызық үшін айтқан сөздері қызғаныш сезімін оятуы мүмкін. Мысалы, кішкентай баладан «сенің шаштарың неге әпкеңдікі сияқты бұйра емес (ұзын емес)» , «ойбу, ініңнің бойы сенікіне жетейін деп қалыпты ғой, жақында сені озып кетпесін» секілді орынсыз сұрақтар мен сөздер бауырлар арасында керексіз сезімдердің туындауына себепкер болады. Балалар арасында бақталастық оятып, бір-біріне деген ашуларын тудырады. 


Елжас Ертайұлы

"Бақытты отбасы" отбасылық кеңес орталығы
www.facebook.com/bakittiotbasi

Балаңыздың ернінен сүймеңіз




Әке-шеше үшін бала деген өте маңызды әрі қадірлі. Жүктілік дәуірі кезінде 9 ай бойы әке-шеше баласын құшағына алатын күнін сабырсыздана күтеді. Нәресте шыр етіп, дүние есігін ашқан кезде әке-шешенің қуаныштан жүрегі жарыла жаздайды. Енді, міне, сағына күткен балаларын құшақтап, оны сүю мүмкіндігіне ие болды. 

Дүниеге келгеннен кейін нәресте үшін әке-шешесінің денесіне өзін жақын сезінуі өте маңызды. Яғни, нәрестені әке-шешесі құшақтап, сүйген кезде ол өзін сенімді сезінеді.
Дегенмен де, нәрестелер мен балалардың сүюге болатын беттері, жұп-жұмсақ қолдары, торсықтай шекесі тұрған кезде неліктен олардың еріндерінен сүюіміз керек? Баласының ернінен сүйген ата-ана «оны қаттырақ жақсы көрдім» деп ойлай ма? Әрине, жоқ. Керісінше, ата-аналар балаларын жақсы көретін болса және оларға физикалық немесе рухани тұрғыдан зиянын тигізгісі келмесе, олардың еріндерінен сүймесін. 

Балалардың ернінен сүюдің төмендегідей зияндары бар:

Иммунитеттері әлі әлсіз болғандықтан, біздің аузымыз арқылы микроптар ағзасына тезірек өтеді де жиі сырқаттанады.

Ұшық, безеу, тіс етінің жаралары секілді инфекциялардың өту қауіпі бар. Әсіресе, нәрестелер мен балалар үшін ұшық өте қауіпті.

Балаларға жыныстық тәрбие беру барысында денелерінің өздеріне ғана тән бөлігі бар екенін және ол жерлеріне ешкімнің қол тигізуіне рұқсат бермеуі керек екенін айтып жатқанда, егер ата-ана өзі баласының ернінен сүйетін болса, баланың санасында қарама-қайшылықтар туындайды.

Ата-анасы ернінен сүйетін балалар басқалардың да ернінен сүюіне қарсылық білдірмейді. Өйткені, балалар үшін ата-аналарының барлық ісі дұрыс болып есептеледі және рұқсат етіледі деп ойлайды. Осылайша, олар өздерін жаман ниетті адамдардың іс-әрекетінен қорғай алмайды, тіпті олардың бұл әрекетінің жаман және зиянды екенін түсіне де алмайды.

Әкесі ұлының, анасы қызының ернінен сүйген кезінде бала жыныс анықтауда қиналу, өскенде басқа жынысты таңдау, яғни өз жынысын иелене алмау секілді қауіптерге жол ашуы мүмкін.

Әкесі қызының, анасы ұлының ернінен сүюі, болашақта әке-шеше мен баланың арасындағы қарым-қатынасқа кері әсерін тигізуі мүмкін. Тіпті, бұл балалар ертең үйленген кезінде отбасылық өмірі мен жыныстық өмірінде де қиындықтарға душар болуы мүмкін.

Еріннен сүю жыныстық белгілерді де қамтитындықтан, балада жыныстық дабыл ерте қағылып, баланың басы қатады әрі оның дамуына да кері әсерін тигізеді.

Әке-шешесі тарапынан ернінен сүйілетін бала мектепте досының немесе үйге келген қонақтың ернінен сүюге тырысса, онда оның бұл әрекеті қоғамды өз орнын табуына зиянын тигізеді.

Балаларымызды сүйейік, тіпті жиі-жиі сүйейік. Бірақ, ернінен, құйрығынан немесе санынан емес, бетінен, қолынан, шекесінен сүйейік.

Балалар арасындағы қызғаныштың алдын

алудың 10 жолы.



Кішкентай сәби шыр етіп, дүние есігін қаққан кезде оның келгеніне қуанбайтын – оның үлкен бауыры. Өйткені, ол бастапқыда «мені бұрынғыдай жақсы көрмейді» деп алаңдауы мүмкін. Алайда, әке-шешесі өз қалпын бұзбай, үлкен баласымен бұрынғыша қарым-қатынасын жалғастырса, тұтанып келе жатқан қызғаныш шоғы жанбай жатып сөнеді. 

Әке-шешесі баласының алаңдаулы әрекеттерінен шошымай, сабырмен тыңдаса және табиғи әрекеттерін жалғастырса, бала өзінің алаңдауының орынсыз екенін түсінеді. Яғни, бала өз өмірінде де, ата-анасының махаббаты мен әрекеттерінде де ешқандай өзгеріс жоқ екенін байқаса, қызғаныш сезімі басталмай жатып бітеді. Мысалы, бауыры дүниеге келген бала «әке-шешем мені бұрынғыдай жақсы көрмейді» деп ойлай бастаса, бұл ой қызғаныш сезімінің оянуы үшін жеткілікті. Бірақ, әке-шешесі еш өзгеріс байқатпай, нәрестеге де, қызғаныш сезімі оянып келе жатқан баласына да махаббатын сездіріп, баласының қызғанышқа толы әрекеттерінен әсерленбей, жақсы көруін жалғастырса, бала өз қалпына келеді. 

Қызғаныштың ең басты себебі баланың «әке-шешемнің және үйдегі басқа адамдардың махаббатынан айрылып қаламын» деп алаңдауы екенін естен шығармау керек. 

Сонымен қатар, үйдегі балалар арасындағы қызғаныштың алдын алу үшін төмендегі қағидаларды ескерген жөн:

Ең бастысы, қызғану сезімі адамның жаратылысында бар екенін қабылдап, балаларымыздың әрекеттерінен шошымауымыз керек.

Дүниеге нәресте келер алдында үлкен баламызға «отбасымызға жаңа бөпе қосылады» деп, оны осы жағдайға алдын ала дайындауымыз қажет. Жас сәбидің дайындығына, яғни сәбиге ат таңдау, бесігін дайындау, киім алу секілді дайындықтарға үлкен баламыз да өз үлесін қосар болса, сәби келген кезде оны құшақ жайып қарсы алуы оңайырақ болады.

Үлкен баламызбен де көбірек уақыт өткізіп, оны қатты жақсы көретінімізді айтуымыз керек және оны іс-әрекетімізбен сездіруіміз қажет.

Сонымен қатар, кейбір балалар өзі жақсы көретін заттары мен адамдарын қызғануы әбден мүмкін және оларды басқа ешкіммен бөліспеу үшін қырсығуы, кейбір жағымсыз әрекеттерге баруы мүмкін. Бұл да табиғи нәрсе, шошымау керек. Ешқандай бала өзі қатты жақсы көретін ойыншығын басқалармен бөлісуді немесе жақсы көретін досының басқалармен ойнағанын ұнатпайды. 

Баланы қызғаныш сезімі үшін айыптау, кінәлау немесе жазалау – үлкен қате.

Баланың анасы жүктілік, босану және одан кейінгі кезеңдерде сәбиге көбірек көңіл бөлуге мәжбүр болғандықтан, балаға отбасыдағы басқа біреу, яғни әкесі көңіл бөлгені дұрыс. Босанудан бұрын баланы саяжайға апарып, бірге тамақ ішіп, жаңа тәртіпке үйретуі тиіс. 

Балаға сәбидің кішкентай екенін, әлі өзі өз қажеттіліктерін істей алмайтынын, көмек қажет екенін түсіндірген жөн.

Сонымен қатар, бауыры дүниеге келе сала балаға «сен әпкесің, сен ағасың» деу дұрыс емес, оның да әлі бала екенін ұмытпау керек.

Балалар арасында қызғаныш сезімі сезіле бастаған кезде оларды бір-бірінен алыстатудың орнына оларды жақындата түсетін орта дайындау қажет. Күш жұмсап, қол көтермеген жағдайда ата-ана балалардың қарым-қатынасына араласпауы тиіс. 

Әке-шеше кішкентай балаларын мақтап, көкке шығармауы керек, оларды бір-бірінен бөлетін сөздер айтпауы қажет. Мысалы, «ол сенен ақылдырақ, сен кеш түсінесің; сенің сабағың нашар; сен ылғи осындайсың» секілді сөйлемдер балаларды бір-бірінен алыстатады. Олардың арасындағы қызғаныш сезімі өмір бойы жалғасын табады. 

Ең бастысы, балалар бір-біріне қанша ашуланса да, олар бір-бірінің бауыры, негізінде, бір-бірін өте қатты жақсы көреді. Осыны естен шығармау керек. 


Елжас Ертайұлы

"Бақытты отбасы" отбасылық кеңес орталығы
www.facebook.com/yelzhasyertaiuly
instagram.com/yelzhas_ertaiuly_kenesshi





Әкенің өкініші




Сақтап қойыңыз да, өз балаңызға даусыңызды көтергіңіз келген кезде қайта оқыңыз.

«Құлақ сал, ұлым. Бұл сөздерді сен ұйықтап жатқанда айтып жатырмын. Сен кішкентай қолыңды жастанып, қырыңнан жатырсың, ал шаштарың терлеген маңдайыңа жабысып қалыпты. Мен өзім тыныш ғана бөлмеңе жасырын кірдім. Бірнеше минут бұрын жұмыс бөлмемде газет оқып отырып, мені үлкен өкініш толқыны тербеді. Мен сенің төсегіңе өз кінәмді толық сезініп келіп отырмын.

Көңіл-күйім болмаған кезде ашуымды сенен алғанымды ойлап қатты тебірендім. Сен мектепке бару үшін киіне бастаған кезіңде, заттарыңды жинай бастағанда, әрқашан, саған тағар мін таптым. «Өз аяқ-киіміңді тазаламапсың» деп кінәрат іздедім. «Киімдеріңнің біреуін еденге тастап кеттің» деп дауыс көтеріп, айғайлағаным есімнен кетер емес. Таңғы аста да саған тиісетін нәрселер таптым: «шайыңды төктің; тамақты дұрыс шайнамадың; маңдайыңды столға қойдың; нанға майды өте баяу жақтың т.б»

Кейін сен ойнауға бара жатқанда, мен пойызға асығып бара жатыр едім. Сен бұрылып, қолыңды бұлғап: «Әкешім сау болыңыз!» деп айғайладың. Мен болсам, соған қабағымды шытып: «Жағаңды түзе» деп жауап бердім.

Сонымен, жұмыс күнінің аяғында бәрі қайта басталды. Үйге келе жатып, жерге тізерлеп отырып алып шармен ойнап отырғыныңды байқадым.Сенің шұлықтарың жыртылып қалған екен. Сені алдыма салып алып үйге әкелу арқылы жолдастарыңның алдында ұятқа қалдырдым. Шұлық бағалы еді, егер сен оны өз ақшаңа сатып алғаныңда, сен абай болар едің! 

Жұмыс бөлмемде газет оқып отырғанда бөлмеге келгенің есіңде ме? Газеттен көзімді алып, маған кедергі келтірдің дегендей ашулы көзбен қараған кезімде не істеріңді білмей кіре-берісте тұрып қалып едің ғой. «Саған не керек?» деп дөрекі сұраған едім. Сен жауап бермедің, жүгіріп келіп мойныма асылдың да, бетімнен сүйіп-сүйіп алдың. Сенің қолың мойнымды махаббатпен қысып құшақтап тұр еді. Аллаһ тарапынан жүрегіңе орналастырылған бұл махаббатты менің саған деген ұнамсыз қарым-қатынасым да жоя алмап еді. Одан кейін аяғыңды баяу басып, бөлмеден шығып кеттің. 

Міне, осыдан кейін, ұлым, газет қолымнан түсіп, мені түсініксіз қорқыныш сезімі баурады. Менің әдеттерім мені қандай жағдайға түсірген? Кінәлау, мін іздеу әдетім сенің кішкентай бала екеніңді ұмыттырып жіберіпті. «Сені жақсы көрмедім» деп айта алмаймын. Басты проблема сенен өте көп нәрсе күтуім және өзімнің жасыма сай талаптар қоюуым еді. 

Ал, сенің бойыңда өте тамаша, керемет мінездерің көп. Кіп-кішкентай жүрегің мейірімге толы. Бұны мен ұйқыға кетер алдында мойныма асылып, бетімнен сүйген кезіңде байқадым.

Мен сенің төсегіңе қараңғыда, ешкімге көрінбей, жасырын келдім. Алдыңа тізе бүгіп отырмын. Бұл менің айыбымды жуу әрекетім десе де болады. Бұның бәрін сен ояу кезде айтсам, бұларды түсіне алмайтыныңды білемін. Бірақ, ертеңнен бастап мен НАҒЫЗ ӘКЕ боламын! Мен сенімен достасып, бірге ойнаймын. Сен қайғырғанда бірге қайғырып, қуанғанда бірге қуанамын. Аузымнан сені кінәлайтын, ұнамсыз сөз шығарда тілімді тістесем де өзімді тоқтатамын. Әрқашан өзіме ант беру секілді «Ол әлі кішкентай бала ғой» деген сөзді жиі қайталайтын боламын. 

Мен саған үлкен жігіт секілді қараппын. Ал, қазір саған қарасам, сенің әлі кішкентай бала екеніңді байқадым. Кеше ғана анаңның құшағында сәби едің ғой, мен сенен көп нәрсе талап еткен екенмін...


Аударған: Елжас Ертайұлы

«Бақытты отбасы» отбасылық кеңес орталығы

















Отбасылық бюджет қалай басқарылады?




Қоғамның ең кіші және ең маңызды бөлшегіотбасы. Бала ертең өскенде өзіне және қоғамға қалай пайдалы бола алатындығының алғашқы тұқымы отбасында егіледі. Осы тұқымның дұрыс егілуі үшін отбасының психологиялық, әлеуметтік жағдайымен қатар, экономикалық жағдайының да әсері зор. Экономикалық проблемаларға келіп тірелетін көптеген жағдайлар отбасында айтарлықтай қиындық тудырады. Бұл қиындықтардың алдын алу үшін отбасы мүшелері бір-біріне қолдау көрсетуі қажет және отбасы бюджетін дұрыс жоспарлауы керек. Отбасы бюджетін қалай дұрыс жоспарлай аламыз? Отбасы бюджетін дұрыс жоспарлай алу үшін әуелі отбасының табыс көздері мен мөлшерін анықтау керек. Одан кейін отбасының бір айлық кіріс-шығыс кестесін дайындау қажет. Бұл кестеде:

Пәтер ақысы, коммуналды қызметтер, азық-түлік, бар болса несие секілді міндетті төлемдер;

Киім-кешек, отын, көмір, машинаның дөңгелегі секілді маусымдық шығындар;

Жаңартылуы керек жиһаз, жөндеу жұмыстары, көңіл көтеретін іс-шара шығындары секілді қосымша шығындар жазылуы тиіс. Кесте дайын болғаннан кейін айлық табысыңыздың шығындарыңызға жетіп-жетпейтіндігін байқай аласыз. Егер табысыңыз шығындарды жабуға жетпей жатса, қажеттіліктерімізді маңыздылығы мен жеделдігіне қарай ретпен тізіп жазамыз да, сол тізім бойынша ақшамызды жұмсаймыз. Сонымен қатар, жоспардан тыс, күтпеген жағдайлар үшін ақша бөліп қойғанымыз жөн. Бөліп қойған бұл «арнайы қорымыз» күтпеген қиындықтар туындаған жағдайда бізге үлкен көмегін тигізеді. Ақша жұмсау барысында кестеде белгіленген мөлшерден аз жұмсалған жағдайда, оны толықтыруға тырысудың қажеті жоқ. Мысалы, азық-түлік үшін 20000 теңге ақша бөлдік дейік, бірақ азық-түлікке 17000 теңге ғана жұмсалса, «қалған 3000 теңгені де жұмсауға міндеттімін» деп ойламауымыз керек. Артылған ақшаны келесі айға қосуға, басқа маңызды бір қажеттілікті жабуға немесе «арнайы қорымызға» қосып қоюымызға болады.

Отбасы бюджетін айтарлықтай үнемдегіңіз келе ме?

Онда, киімдеріңізді бөліп үтіктемей бәрін бірге үтіктеңіз; Ыдыс-аяқты да бөлмей, бірге жуыңыз; Керексіз жарықтардың жануына жол бермеңіз; Жуынғанда судың ағысын баяулататын арнайы құралғы тағыңыз; Супермаркеттерге барарда алдын ала тізім дайындаңыз және тек сол тізім бойынша сауда жасаңыз. Жоғарыда айтылған кеңестер көзге көп көріне бермейтін шағын нәрселер. Алайда, сол кеңестерге көңіл бөлу арқылы отбасы бюджетіңізді 25 пайызға дейін үнемдей аласыз. Соңғы кездері несие алудың оңайлауы, 0 пайыздық несие мүмкіндіктері көптеген отбасылардың отбасылық бюджетіне кері әсерін тигізуде. Банктер осындай мүмкіндік берді екен деп өзімізді сол мүмкіндіктерді пайдалануға міндетті сезінбеуіміз керек. Тек қана қажеттілік туындаған жағдайда ол мүмкіндікті қарастырғанымыз жөн. Егер бұл мүмкіндіктер бізге ысыраптың есігін ашатын болса, ертең банктерге тәуелді «құлға» айналуымыз әбден мүмкін. Бұл «құлдық» біздің отбасымыздың шырқын бұзып, шаңырағымыздың шайқалуына дейін апаруы мүмкін. Ақшаңызды осылай жоспарлы түрде жұмсағанда ғана отбасы бюджеті орнықты болмақ. Жалақыңыз да қажетсіз ұсақ-түйекке шашылмай, өз керегіңізге жұмсалады. Ақшаның жетіспеуінен орын алатын отбасылық кикілжіңдер де тыйылады. Бір қызығы, отбасы бюджетін осылайша ретке келтірсеңіз, үйіңізге табысыңыздан бөлек, қосымша кіріс кіргендей болып көрінеді. Азық-түлікті аларда арзан алу үшін арнайы дүкендерге баруға ерінбеңіз.


Елжас Ертайұлы
"Бақытты отбасы" отбасылық кеңес орталығы
www.facebook.com/bakittiotbasi
https://vk.com/bakittiotbasi
instagram.com/bakittiotbasi
twitter.com/bakittiotbasi
Онлайн кеңес: 87086792059
https://telegram.me/bakittibala