Мамандық таңдау – оңай шаруа емес. Бұл адам өмірінде қабылдайтын ең маңызды шешімдердің бірі болып табылады. Сол себепті, шын мәнінде өзіңе ұнайтын мамандық таңдауда қателеспегенің абзал. Таңдау жасауға үлкен мән берген жөн. Өз ісін таңдай білмеген адам оқуда да, жұмыста да қанағат таба алмайды.
Көптеген мамандық арасынан ӨЗ кәсібіңді қалай табуға болады? Мамандық таңдауда қандай мәселелерді есепке алған жөн? Абитуриенттердің мамандық таңдаудағы негізгі қателіктері қандай?
Мамандық таңдаудағы бағдарлар:
Адам мамандық таңдауда, өзіне сай мамандық екенін қалай танып білуге болады? Қандай жайларды ескеру керек?
Біріншіден, мамандық таңдауда қызығушылықтар шеңберін айқындау қажет. Немен айналысқанды ұнатасың? Тәжірибе көрсетіп отырғандай, адам өзі ұнататын қызмет саласында бақытты әрі табысты.
Екіншіден, таңдау барысында жеке қабілеттеріңнің мүмкіншіліктерін анықтау болып табылады. Іске деген қызығушылықтың бар болуы ғана жеткіліксіз, ол істің адамның қолынан келгені жөн. Сондықтан дене бітімінің, эмоционалдық, психологиялық тұрғыдан туа біткен қабілеттіліктерге жіті назар аудару керек. Ескерілуі міндетті басымдықтардың бірі – осы.
Бұдан басқа, адамның құндылықтары және оның неге бағытталғаны маңызды. Нақты айтқанда, өзің үшін өмірдегі басты мәнге ие және маңыздылығы жоғары не екендігін анықтап алуың қажет.
Осындай негізгі басымдақтарды белгілеп алған соң, адам өзінің болашақтағы өмірлік жолын тізеді. Ол мамандықты таңдап қана қоймай (заңгер, менеджер, бухгалтер), алдағы болашақ өмірін болжайды. Сол болашағында оның құндылық тұтатыны, өмірінде болуын қалайтындары болады және өз қалауы бойынша өмір сүретіні анық.
Болашақ мамандығын таңдау адамның тікелей өмір сүру мәнеріне байланысты. Адам өзі үшін: Мен өз өмірімді қалай сүрсем деймін? Ол үшін мен нені үйренуім керек? және Ол үшін мен не істеуім керек?
Болашақ мамандықты таңдауды қай уақыттан бастау керек?
Өмірде адамның таңдаған мамандығы өзіне ұнамайтындығы анықталып жататын жағдайлар болады. Бұл жағдай білім алу кезеңі барысында анықталған болса, қуаныштысы сол. Өкінішке орай, көпшілігі оны оқуды аяқтаған соң ғана түсініп жатады...
Таңдаудың дұрыс болмаудың себебін, адам өзіне мамандық таңдауға тиісті көңіл бөлмей, бұл істің шешімін кеш қалдыруына байланысты екендігін түсініп жатады. Бұл 11-сынып аяғында, мәселені шешу өткірлігі айқындалғанда жүзеге асады. Асығыс қабылданған шешім үлкен қателіктерге әкелуі мүмкін. Таңдау негізсіз, түбегейлі ойластырылмаған, саналы түрде жасалмаған жағдайда, өкінішке әкеледі. Есіңізде болсын, мамандық – өмірлік таңдау.
Сондықтан, болашақ мамандық жөнінде 9-сыныптан бастап, ойластыра берген жөн. Осы уақыттан бастап, адам өзінің немен шұғылданғанын қалайтынын ойластырып, келешек жоспарын құрастырса, оның қызықтыратын салаларда өзін көруге мүмкіншілігі артады. Ол өзіне әуес бағыттарын зерделей алады.
Жоғары оқу орны және мамандық.
Мамандық таңдауда жоғары оқу орны қандай роль атқарады?
Осыдан бұрын айтылғандай, мамандық таңдау – көптеген факторлар әсер ететін күрделі процесс. ЖОО-ның ықпалы да елеулі. Адам жоғары оқу орын өз мамандығына сәйкес таңдауы тиіс. Нақты айтқанда, ЖОО-ның Сіз таңдаған мамандық саласындағы жетістіктері қандай, түлектердің жұмысқа орналасуы қалай іске асырылады, тәжірибе қайда өткізілетіні туралы ақпарды зерделеген жөн. Оның мемлекеттік не коммерциялық нысаны Сізді алаңдатпауы керек.
Ең бастысы, ЖОО-ның мамандық тұрғысындағы әлеуетіне назар салыңыз.
Мамандық таңдаудағы негізгі қателіктер.
Мамандық таңдауда адамдар қандай негізгі қателіктер жасайды?
Біріншіден, мамандық таңдау мәселесін кейінге қалдырмаған жөн. Бұл кездегі жағдай онсыз да тым қиын болатынын ескеріңіз: ЖОО таңдау, ҰБТ тапсыру, емтихандар, бітіру кеші. Осындай уақытта мамандық таңдау ісі ойдағыдай нәтижелерге әкеледі ме?
Екінші қателік – алғашқысының зардаптары. Мамандықты таңдау кеш ұйымдастырылуына байланысты, адам өз қабілеттіліктерін қызықтырушы салаларда сынап көру мүмкіндігінен айырылады. Тиісінше, өзінің даму бағдарын таңдауының дұрыс-бұрыстығына күмән туындайды.
Үшіншіден, Сізді қоршаған жақындарыңыздың пікіріне толық сүйенудің қажеті жоқ. Әрине, құлақ салған дұрыс. Дегенмен, ең бастысы, өзіңіздің дербес қызығушылықтарыңыз бен әлеуетіңізді ұмытпағайсыз.
Төртіншіден, адам басымдық жоспарын құрастырмай өмір ағысымен жүреді, немесе жоғары жалақысы белгіленген, бірақ көп жағдайда өзін-өзі жетілдіруде қиыншылықтарға тап болатын мамандығынан бағдар алады.
Бесіншіден, адам, ең бастысы – ол қандай мамандық болмасын жоғары білім туралы дипломға қол жеткізу деп есептейді. «Дипломды алайын, кейін көре жатармын» деп ойдайды. Бұл қате пікір, себебі, босқа өткен уақыт кері қайтарылмайды, ал Сіз қайта оқуға уақыт жұмсауыңызға тура келеді.
Жалпы алғанда, негізгі қателіктер мамандық әлемін және өзіңізді танып білмеушіліктен, сонымен қатар мамандықты меңгеру жолдарын анықтауды білмеушіліктен болады.