§ 2. Бала бойындағы қорқынышты жеңу жолдары.

Қорқыныш – өзін-өзі сақтау инстинктіне негізделген, жүйке жүйесінің белгілі бір физиологиялық өзгерістерімен жүретін, қатерлі жағдайда туындайтын эмоция.

Бала бойындағы қорқыныштың бастауы

Баланың бойындағы үрей мен қорқынышты кетіру үшін, ең алдымен ата-ана өз сөзіне және іс-әрекетіне бақылау жасаулары керек.

Балаңыз ойыншығын жинаудан бас тартса, Сіз «ойыншығыңды Нұржанға беріп жіберем, ол бәрін алып кетеді» немесе «есік алдына сені шығарып қоямын», «жуынатын бөлмеге, қараңғыға қамап қоямын», «дәрігерді шақырып, ектіремін» т.б. бала бойында қорқыныш ұялататын сөздерді қолданбаңыз.

Баланың көзінше жасалған отбасындағы ұрыс-жанжалдар баланың шошынуына әкеледі. Салдарынан балада түрлі тұтығып сөйлеу, дәретіне ие болмау, жалғыздық т.б. үрейдің пайда болуы әбден мүмкін.


Қорқыныштардың алдын алу үшін ата-анаға кеңес:

  1. балаға көбіне еркіндік беріп, оның достарын шақырып, бірге тиімді уақыт өткізуін қадағалаңыз;

  2. баланы жыртқыш аңдармен, полиция қызметкерлерімен, дәрігерлермен қорқытпаңыз, балалар оны шын деп қабылдауы мүмкін;

  3. көбірек сурет салуға баулу;

  4. баланы сол қалпында қабылдап, жақсы көру, оны көршінің әдемі қызымен немесе сабақта үздік інісімен салыстыруға болмайды;

  5. әр бала өзіне деген отбасының жылуын сезінуі керек, балаға жақсы дос бола біліңіз;

  6. ата-аналардың кішкентай кездеріндегі қорқынышынан қалай арылғанын балаларына айтуы олардың сенімділігін жоғарылатады;

  7. балаға қауіпсіз, тыныш жағдай жасаңыз, баланың позитивті өсуі оның айналадағы жағдайына тікелей байланысты.


Қорқыныштардың алдын алу үшін ата-ана баламен жаттығу жұмыстарын жүргізуге болады.

  1. «Қорқынышымызды қағаз бетіне түсіру». Сурет салу сабағы 30-40 мин ұзақтықта болуы керек.

  2. Баламен жақсы қатынас орнатып, онымен ойнап, көңілін көтеріп, содан кейін әңгімеге көшу керек.

  3. Бала «Қараңғыдан қорқасың ба? Иттен қорқасың ба? Лифттен қорқасың ба? т.б.» -деген сұрақтарға «иә» немесе «жоқ» деп жауап беретіндей болуы керек. Егер бала жоқ қорықпаймын деп алдап жоққа шығарса, оған тиімдірек жолын пайдалану керек.

  4. Бірден бірнеше сұрақ қоюға болмайды.

  5. Баладан қорқынышын ақ параққа салуды сұраңыз, фломастер немесе акварель бояуын бергеніңіз абзал.

  6. Бала суретті бірден салуға келіспегенімен, жаттығулар немесе ойын арасында салып беруі мүмкін.

  7. Суреті туралы не білетінін айтып беруін сұраңыз.

  8. Содан кейін баланы міндетті түрде мақтап, мадақтаңыз.

  9. Ол жеңіске жететіндей ойын ойнап, көңілін көтеріңіз.

Бұл жаттығуға 1-2 апта уақыт кетуі мүмкін. Ол әлі толық қорқыныштан арылмауы мүмкін, сондықтан оған «сенің сол қорқынышты женгенің туралы» сурет сал деп өтінуіңізге болады, мысалы бала қасқырдан өзі емес, қасқыр баладан қашып бара жатқаны туралы салуы мүмкін.

Бала бойындағы қорқынышты жеңуге рөлдік ойындар ойнау да көмегін тигізеді. Баланың білетін ертегісінің кейіпкерлерін ойнап, бала ертегі арқылы өзі жаман да, жақсы да кейіпкерлердің рөлін сомдағаннан кейін, бойындағы ұзақ уақыт арыла алмай жүрген қорқынышын жеңе алады.

«Тығылмақ» ойыны арқылы бала қараңғыдан, жалғыз қалып қоюдан, тым-тырыс бөлмелерден қорықпайтын болады. Сіз тығылып, бала Сізді іздесе тез табылатындай жағдай жасалу керек. Оның жеңіп, ойынды жақсы ойнайтынын айтып, мадақтап қою баланың көңіл-күйін көтереді. Осылайша баланың қорқынышын жеңуге үйретуге болады. Осы уақыт ішінде көбірек ойын ойнап, баланың сергек болуын қадағалап, ұрыс-жанжалдан аулақ болғаныңыз жөн.

Уақыт өте келе бұл қорқыныштардың барлығы жойылады, себебі бұл белгілі бір уақыт арасында ғана болатын қорқыныш үрейлер. Бірақ, осы қорқынышты уақыт еншісіне қалдырмай, қорқыныш баланың бойында ұзақ уақыт сақталып қалмауы үшін ата-аналар өз үлесін қосуы керек.

Баланың бойындағы үрейді шығару үшін, оның неден қорқатынын білу үшін әр түрлі әдістерді пайдалануға болады [5].