КІРІСПЕ

Бала тәрбиесі – баршаның ісі. Ұрпақ тәрбиесі – келешек қоғам тәрбиесі. Сол келешек қоғам иелерін жан-жақты жетілген, ақыл-парасаты мол, мәдени-ғылыми өрісі озық етіп тәрбиелеу – қоғам алдындағы борышымыз.

Осы мәселеге байланысты Елбасымыз Н.Ә. Назарбаев «… жаңа жағдайларға байланысты бәрімізді алаңдататын мәселе – білімді, кәсіби даярлығы бар адам тәрбиелеу ғана емес, қоғамдық өмірдің барлық саласында ұлттық және дүниежүзілік құндылықтарды қабылдауға қабілетті, рухани және адамгершілік мүмкіндігі мол тұлға қалыптастыру болып табылады», деп атап көрсетті.

Француз педагогі Ж. Руссо: «Бала туғанда ақ қағаздай туады, оның үстіне шимайды қалай салсаң, қағаз бетіне солай түседі, бала тәрбиесі сол сияқты өзің қалай тәрбиелесең, ол солай тәрбиеленеді» деген екен.

Қазақтың ұлы ақыны А. Құнанбаев: «Ақпейіл және ықыласты жүрек адамды жетелеуі тиісті, сонда ғана оның еңбегі және табыстылығы ерекше мәнге ие болады. Адам болып дүниеге келу жеңіл, бірақ адам болу қиын»,- деген болатын. Тәрбиенің маңыздылығы сондай, біздің болашақ ұрпағымыз тәрбиеден ғана рухани байлық алып, тәрбие арқылы ғана Адам болып қалыптасады.

Адамның адамгершілік негіздері болмаса, ол еркінен, өмірлік бағдарынан тез айырылып, тағдырдың ойыншығына немесе қылмыс әлемінің құрбанына айналады. Ондаған, мыңдаған нашақорлар, маскүнемдер, қаңғыбастар, қамқорсыз балалар, жетімдер – бұл күннің ақиқаты. Әсіресе балалар мен жасөспірімдер кері жолға бейім болады.

Ата-ана перзентінің жақсы азамат болып жетілуі үшін өз отбасында балаларын тәрбиелеудің нәзік жақтарының зандылықтарын білуі шарт. Сыйластық, түсіністік, үлкен жауапкершілік сезімдері бар отбасы – бақытты отбасы. Бақытты отбасында ғана ата-ана және олардың өзара қатынасы мазмұнды, берілген тәрбие сенімді және негізді. Бала тәрбиесінің алғашқы алтын қазығы – туған ұясы, өз отының басындағы тәрбиесі, тілі. Қазақтың: «Баланың бас ұстазы – ата-ана», «Балапан ұяда не көрсе, ұшқанда соны іледі» – дегендей, есі кіріп, тілі шыға бастасымен-ақ баланы байсалды, ұғымпаз, тілалғыш етіп баулыған жөн.

Бала тәрбиесі – ата-ана үшін күрделі де, жауапты міндет. Жас шыбық иілгіш болса, жас адам да сондай жақсыға да жаманға да бірдей бейім болатыны баршамызға мәлім. Ата-ананың үйіндегі әрекеті балаларының көз алдында өтеді, сондықтан жақсы, жаман әдетіміздің бала тәрбиесіне ықпалы зор. Әрбір ата-ана – өзінің баласын Отанына пайдалы, еліне мейрімді, еңбекқор, адамгершілігі мол адам етіп тәрбиелеуге халық алдында да, мемлекет алдында да жауапты.

Бала тәрбиесі туралы сөз болғанда: «Баланы жастан» – деген халық даналығы еске түседі. Сондықтан «бала жас, әлі еш нәрсені білмейді, өсе келе бәрін түсінеді», – деп қарау қателік. Бала тәрбиесі – әр сағат, әр күн сайын тынымсыз жүргізіле беретін аса жауапты, күрделі процесс.

Үлкен ұрпақтың тәжірибесі, өмірдегі беделі, ақыл-кеңестері, ата-ананың өз борышын мүлтіксіз орындауы, бір-бірін құрметтеуі – үлкен тәрбие мектебі. Бала дүниеге келгеннен бастап ата-ананың ықпалында болып, бағыт беруші тәрбие мектебінен нәр алады.

Ата-аналар балаларының жеке ерекшеліктерін жас күнінен танып, соған қарай бағыт-бағдар тәрбие берудің маңызы ерекше.

Отбасындағы тәрбиенің басы – баланы еңбекке баулу. Ол – адамдық кемелденудің негізі.

Әке қашанда баланы сөзбен емес, өзінің ісімен тәрбиелейді. Әке ұлын батылдыққа, ер жүректікке, адалдыққа, қайраттылыққа, ұлтжандылыққа өз тәжірибесі арқылы үйретіп, талпынуға тәрбиелеуі керек.

Ал ананың міндеті ұлының алдында барлық әйелге тән жақсы қасиеттерді көрсете отырып, өзінің шынайы және шексіз махаббатымен ұлынан да әйел баласы алдында сондай жауапты қасиеттерді көрсетуге шақырады және оның эмоционалды дамуына себепші болады.

Өзіндік педагогикалық білімін толықтырып отыру, басқа ата-аналардың тәжірибелерінің жағымды жақтарын қолдану, мектеп пен мұғалімдермен бірігіп жұмыс істеуді қолға алу, ата-аналарға арналған өзіндік дәрістерді тыңдау, әдебиеттерді оқу керек. Бір сөзбен айтқанда, егер Сіздің балаңыздың өмірде белгілі деңгейде жетістікке жетуін қаласаңыз, жеке тұлға ретінде, маман ретінде ашылуына еңбектендіре отырып, көмек беру қажет. Бұл ата-ана үшін, балалар үшін және қоғам үшін өте тиімді.

Қазақстан Республикасы Бас прокуратурасының жанындағы Құқық қорғау органдары академиясы қызметкерлерімен әзірленген «Педагог кеңестері» атты жинақ авторларының пікірі бойынша «құрал бала тәрбиесінің барлық жақтарын қамтиды, кітапты оқи отырып, өзіне қажетті жаңа және бағалы ақпарат алады. Онда берілген кез-келген кеңес ата-аналарға, әр жастағы балаларға, жалпы қызмет барысында бала тәрбиесімен айналысып жүрген педагогтар үшін пайдалы».

Кітапта ата-аналардың өз балаларымен қарым-қатынасының, сонымен қатар атақты педагогтардың, психологтардың, көрнекті қоғам қайраткерлерінің үздік әдістемелері жинақталған. Кітаптың негізгі айтары – ата-аналардың балалармен дұрыс қарым-қатынасы адамның барлық өміріндегі жетістіктерінің негізі болып табылады. Балаларға дұрыс тәрбие беру арқылы, ата-аналар оларға психологиялық қалыпты жағдай ғана жасап қоймай, қоғамда өз жолдарын адаспай табуларына және әлемде зорлық пен қамығуды білмей өсулеріне көмектесетіндігін баса айтады.

Балалар білімді қызықты және негізгі іс деп есептеуі, мектеп қабырғасынан үлкен өмірге дайын болуы үшін: өздеріне сенімді, қарым-қатынасқа бейім, шығармашыл, өздерін қорғай білетін және басқа адамдарға құрметпен қарауы үшін не істеу керек? Баланың оқуға деген құлшынысының жойылмауы үшін ата-аналар не істей алады? Осы және басқа да көптеген сұрақтарға жауапты жинақтан табуға болады.

Сонымен қатар баланы өзіне қалай жақындатуға, оның сеніміне ие болу, өз көзқарасын қалыптастыру, салауатты өмір салтын ұстану туралы кеңестер және т.б. ата-аналар жиі ұшырасатын нақты проблемаларды шешу бойынша қадамды кеңестер берілген.

Жинақтың қосымшасында қазіргі қоғамға лайықты азаматтың қалыптасуында оқырмандарға өзіндік даму, тәрбие, білімге қатысты сұрақтарды шешуде көмектесетін мәтіндер, қанатты сөздер және шетелдегі бала тәрбиесінің озық үлгілері берілген.