§ 6. Сектадан сақтану жолдары

«Секта» сөзі кімге де болсын, танымал, алайда «секта» сөзіне екінің бірі анықтама бере алмайды және оның сипаттық белгілерін немесе сектаның рухани мектептен айырмасы не екенін айта алмайды. Әлеуметтанушылар әлі күнге дейін «секта» сөзінің анықтамасын нақты белгілеген жоқ. Біреулері оны кеңінен танымал болмаған діни топ деп анықтама беруде. Өзгелері секта – харизматикалық жетекші басқаратын адамдардың идеологиялық бірлестігі (діни болуы міндетті емес) деп атайды. Қай жағдайда болмасын, секта жетекшісінің өз «діншілдеріне» ықпалы өте зор екені, кейде тіпті толық бағындырып, зомбылалауға ұқсас күйге дейін жеткізетіні мойындалып келеді.

Секта бір немесе бірнеше адамның іс-әрекеті нәтижесінде пайда болады. Алайда кейінірек ол діндердің бірінің шеңберінде ірі бағытта дамуы немесе жеке «жаңа» дін атауына үміткер болуы да мүмкін.

1. Секта деген не?

Секта — бәрінен бұрын адамның санасын арбайтын, тұрақсыздандыратын, оның денсаулығы мен психикасына зиян келтіретін, қызметі оны құрушылардың қажеттіліктерін қанағаттандыруға бағытталған ұйым.

Көп жағдайда бұл Библия, Құранның атын жамылған, оларды өзінше түсіндіретін діни қауымдар, түрлі медиациялық жиындар және бір тәуелділікті екіншісімен алмастыратын «сауықтыру» орталықтары.

2. Сектаға қалай түседі?

Секталарға алдау немесе ұйымның ілімі мен қызметі туралы нақты ақпаратты жасыру жолымен, түрлі кештер мен семинарларға қызықтыру, есірткі және алкогольдік тәуелділіктен құтқаруға уәде беру арқылы әкеледі.

Әлеуетті «бауыр» немесе «әпке» («қарындасты») мейірімділік және түсіністік қамқорлыққа алады, ол үшін және оның жақындары үшін сиынады, оған кеңес немесе тіпті материалдық көмек те берулері мүмкін.

Біртіндеп адам осы мейірім мен түсіністікке, осы дұғалар мен кеңестерге тәуелді бола бастайды. Ол ендігі жерде тіпті қалап тұрса да, өзінің жаңа «отбасының» қандай да болмасын өтінішінен бас тарта алмайды.

3. Секталарға кімдер түседі?

Көп жағдайда секталарға стресс жағдайында жүрген, отбасында проблемалары бар, әлденеден түңілген, өзін жалғыздықты сезінетін, өзіне сенімсіз, өзін танытқысы, өмірден орнын тапқысы келетін адамдар түседі.

Секталарға тарту барысында негізгі басымдық жастарға беріледі – адамдардың өміріне қатысты қалыптасқан көзқарасы бар үлкендерге қарағанда, оларды иландыру жеңілірек.

Қазіргі кезде сектанттар мектептерге, бала бақшаларға белсенді түрде енуде, жазғы лагерьлерде құрамына «нағыз» сеніммен таныстыру кіретін түрлі сауықтыру шараларын өткізеді.

Сектаның негізгі белгілері:

Егер Сіз секталардың осы 6 белгісін есте сақтасаңыз, сектаны секта емес ұйымнан еш қиындықсыз ажырата аласыз, сондай-ақ православиеге жатпайтынның барлығын секта деп атауға болмайтынын еш қиындықсыз түсіндіре аласыз. Кез-келген сектаның бірінші белгісі өзін жаңа Мессия, Құтқарушы және Құдаймен теңестіретін көшбасшының болуы, сектада не іс болмасын көшбасшыдан басталады және онымен аяқталады, тек ол ғана нағыз ақиқатты біледі. Мысалы. «Фалуньгун» көшбасшысы Ли Хунчжи өзінің «Чжуань фалунь» кітабында: «Шәкірттерге өзін-өзін жетілдіруге көмектесу үшін мен былай істеу керек деп айтамын: менің кітабымды (өйткені онда менің суретім бар) немесе менің суретімді алыңдар, сөйтіп, Будданың «Үлкен Лотос» бейнесіндегі мүсінін қолдарыңа ұстап тұрып, Ұстаздан менен өтінетіндей етіп, бейнені дәріптеуді өтініңдер. Мәселенің шешілуі үшін жарты минут уақыт жеткілікті». Яғни, Ли Хунчжи өзін Буддадан да, өзгелерден де үстеммін деп көрсетеді.

Екінші белгісі – иерархия (лауазымдық саты), құпия діни ілімдер мен рәсімдердің және атақ берудің құпия деңгейлерінің болуы. Секта көшбасшысының жақын адамдары – нөкерлері бар, оларға жету үшін көптеген деңгейлер немесе баспалдақтардан өту керек, ол үшін ынтамен еңбек ету қажет. Адептке оқудағы және кіріспедегі иерархия біртіндеп жүзеге асырылады, ол сатылы және көп жағдайда ақылы. Мысалы, Рон Хаббард саентологиясы сектасында адам бастапқы курсқа ақы төлеп және одан өтіп, ең соңында ғана ең бастысы және қызықтысы тек келесі курста ғана, оған жеке ақы төлегеннен соң мәлім болатынын біледі. Кез-келген сектаның міндетті шарты – қатаң тәртіп, барлық ережелерді бұлжытпай орындау, жиындарға қатысу, көшбасшының немесе оның нөкерлерінің бұйрықтарын орындау. Қарым-қатынас бастық-бағынышты қағидасы бойынша құрылады. «Субординация» қатаң сақталады, яғни, шені бойынша жоғар тұрған адамға бағыну – сектаның үшінші белгісі.

Төртінші белгі – таңдамалылық және фанатизм. «Тек біз ғана дұрысын айтамыз, тек бізде ғана ақиқат пен құтқару» – кез келген сектаның үйретері осы. Секталарда мақсат тәсілді ақтайды. Сектанттар сындарлы диалогқа қабілетсіз, басқа діни және рухани көзқарастарға төзімділікпен қарауға қабілетсіз. Олар «ақиқаты және құтқаруы жоқ» барлық діндермен және рухани ағымдармен үнемі соғыс жағдайында болады. Сектанттардың басым бөлігінде өзге адамдардан оқшаулануға, отбасы, достарын, үйін тастап кетуге талпыныс дамиды, олар өзгелерді «күнә мен азғындыққа» батқан деп есептейді.

Кез-келген сектаның бесінші белгісі – ерте ме немесе кеш пе, сектанттар «аспан банкіне» ақша салуды немесе қымбат заттарды сатып алуды ұсынады. Құрбан адам пәтерін сатады, ақшасын аға сектанттарға береді. Адептер мұндай заттарды қадірлеуге болмайды деп иландырады. Жұмақтағы орын ақшадан маңыздырақ. Ондай орын сектаға берілген жинақ ақшалар мен мүлікке айырбасталады деген уәде беріледі. Бұл саладағы пайда табудың өзге тәсілі – сектанттар мүмкіндігінше журналдарды көбірек сатып алуға (артынан тегін таратуға) міндетті. Мұндай журналдың құны оның нақты бағасынан 10-даған рет артық болады. Кришнаиттердің бизнесі шамамен осындай жағдайда жасалады. Олар бастапқыда кездейсоқ өтіп бара жатқан адамға суреттері бар үлкен кітапты сыйға тартады, ал артынан мұқтаж жандарға 100-200 грн. (1000-3000 теңге) қайырымдылық көрсетуді өтінеді.

Алтыншы белгі – сектадан кету қиын, кейде тіпті мүмкін емес, ал оған кіру әдетте өте жеңіл, тіпті жағымды болады. Тіпті адам өзінің «тартылғанын» сезінбей де қалады. Жаңа адам ерекше назарға алынады, ол сектада тек оның келуін ғана күткендей сезімге бөленеді, оны өз ойларымен, күйзелістерімен және күмәндерімен оңаша қалдырмау үшін бір минут та оңаша қалдырмайды. Сектаға кіру оңай, алайда одан шығу қиын, өйткені, біріншіден, қашан да сектаға түсу барысында «ғибадат еткенде» немесе сауалнамада жинақталған адамды қаралайтын материал тауып алады. Екіншіден, сектаға түскен адам оны дәстүрлі қоғамдық және рухани байланыстардан тыс қоятын әрекет жасауы: ата-анасынан, ата-бабасының дінінен бас тартуы, барлық өткен өмірін қате деп, кейде жазбаша түрде, мойындауы тиіс. Үшіншіден, сектаны тастап кеткісі келген адам бұрынғы «бауырлары» тарапынан қысым мен қудалауға, қорқыту мен бопсалауға ұшырайды. Естеріңізде болсын, сектаның ең басты мақсаты – адам психикасының саналы бөлігін бүлдіру және оны өзінің мақсаттарына бағындыру.

Секталардың, экстремистік топтардың қаупі туралы жастарды көбірек хабардар етіп отыру қажет.

Экстремизмге қарсы күрестің бірден-бір жолы – олар туралы өз уақытында шынайы мәлімет беру. Бұл жерде әрине күнделікті ақпарат құралдарының рөлі өте жоғары. Әйтсе де, жас өспірім балалар үшін ақпарат құралдарының беретін мәліметі де жеткілікті емес. Секталардың, экстремистік топтардың қаупі туралы жастарды көбірек хабардар етіп отыру қажет. Ол үшін барлық мектептерде «Дінтану» сабағымен қоса мамандар қауіпсіздік сабақтарын өткізіп, онда экстремистік топтарды, тоталитарлық секталарды қалай білуге болатынын түсіндіріп, олардан қалай сақтану жолын көрсетіп отырулары керек.

Діни экстремизмге жол бермеу, оның алдын алу шаралары осыған байланысты азаматтардың құқықтарын түсіндіру, оны оқыту, сондай-ақ, құқықтық оқудың мақсаты мен тәсілдерін айқындау қажеттілігі туындайды. Себебі, діни экстермизмнің негізгі мақсаты қазіргі демократиялық зайырлы мемлекеттік құрылымдарды құлатуға және оның орнына діни мұсылмандық мемлекет халифат құруға бағытталған.

Сондықтан да қазіргі таңда мұндай теріс пиғылды ұйымдарға алданып қалмау үшін терроризм мен экстремизмнің жолын кесуде үгіт-насихат жұмыстары аса қажет. Әсіресе, жастар арасында түсіндіру жұмыстарын жандандыру керек.

Ол үшін:

1. Көшеде діни ұйымның жиналысына шақырған уағызшылармен әңгімелеспеңіз.

2. Кез-келген діни бірлестіктің сеніміндегі адаммен және уағызшылармен өз діни көзқарасыңыз жайлы таласқа түспеңіз.

3. Егер де Сіз діни ұйымның құрылымы туралы білгіңіз келіп, сұрақ қойсаңыз, мұны ешбір агрессиясыз және жасырын кекесінсіз істеңіз.

4. Егер Сізге діни тақырыптағы парақша, кітапша немесе журнал ұсынса, рахмет айтып, сыпайы түрде бас тартыңыз.

5. Діни жиналысқа барардан бұрын алдымен өз  жолдастарыңызбен, туысқандарыңызбен, не болмаса жақын адамдарыңызбен кеңесіңіз.

6. Егер де Сіз діни ұйымның жиналысына қатыссаңыз, миссионер-уағызшылардың негізгі мақсаты Сізді өз нанымына иландыру екенін ескеріңіз. Сіздің мақсатыңыз – іріткі діни ұйымның құрығына түспеу.

7. Діни жиналысқа жалғыз бармаңыз, өзіңізбен туысқаныңызды немесе жолдасыңызды ала жүріңіз.

8. Ешбір жағдайда бір-біріңізден ажырамаңыздар, бұл туралы алдын ала уағызшыға ескертіңіздер. Егер жетекшілер өз дегенінен қайтпаса, кеткендеріңіз жөн.

9. Жан саулығы мен тән саулығын сақтау үшін дәстүрлі емес діни бірлестіктердің қатарына қосылардан бұрын өз туысқандарыңыз бен жақындарыңызға зардап тигізетіңізді ойланыңыз.

10. Миссиялардың, дәстүрлі емес шіркеулердің, діни ұйымдардың  қатарына қосылып, жетістік пен тыныштық табамын және өмірлік мақсатыма жетемін деп ойламаңыз.

11. Сену немесе сенбеу таңдауы тек қана Сіздің еркіңізде, сондықтан шешім қабылдардан бұрын алдымен оның қажеттілігі жайлы ойланыңыз.  Ойланып, дұрыс қабылданған шешім Сіздің жан саулығыңызды ғана емес, өміріңізді де сақтауы мүмкін.

12. Егер қиындықтар туындаса, өз бетіңізбен шешім қабылдай алмасаңыз, арнайы орталықтарға хабарласу керек.

Сектаға түскен адамға қалай көмектесуге болады?

Бәрінен бұрын, үрейленбеңіз және балгерлерге жүгірмеңіз, тек жағдайды ушықтырасыз. Шыдамды болыңыз, достарыңыз бен жақындарыңыздың қолдауына жүгініңіз және түрлі әдістерді пайдаланып көріңіз:

Егер мүмкіндік болса, оны сектадан шығарып алуға тырысыңыз, мүмкіндігінше онымен бірге алысқа және ұзақ мерзімге кетіңіз. Қашық жерде сектаға тәуелділіктен құтылуы мүмкін немесе бұл сапар оған кірген ұйымына басқа тараптан қарауға мүмкіндік береді. Бұл жеңіл болмауы, нашақордың күйзелісіне ұқсауы мүмкін, алайда бұл әрекет оған тұрарлық. Қай адамның болмасын, пікіріне құлақ асатын немесе бұрын пікірімен санасқан адамы бар. Сондай адамды тауып, онымен сектаға түскен жанды құтқару туралы келіскен маңызды. Ол адам ата-анасы бола қоймас, досы немесе қызы болуы ықтимал. Бұл «беделді адам» жаңадан сектаға кіргенді «кездейсоқ» кезіктіріп, онымен өмір және оның жаңа көзқарастары туралы жайбарақат, мезі етпей сөйлесуі мүмкін. Бұл үгіттеу немесе сын болмауы тиіс, болмаса жағдай мүлде ушығып кетеді. Мұндай «кездейсоқ» кездесу бірнеше мәрте қайталануы да мүмкін, әрине бұның барлығы уақыт пен төзімділікті қажет етеді. Өз тарапыңыздан (отбасы, туыстары тарапынан) Сіздің жақын адамыңызға секта ілімінің қисынсыздығын және оның әрекеті дұрыс емес екенін түсіндіруге деген бар талпыныстарыңызды доғарыңыз, бұл тек одан да үлкен жанжалға және қарым-қатынастың ушығуына әкеліп соқтырады. Өзіңіздің барлық іс-әрекетіңізбен жақыныңыздың, тіпті қате де болса, өз жолын, өз таңдауын жасауға құқығын мойындайтыныңызды, жақыныңызға оның наным-сенімдері қандай болмасын, Сізге аса қымбат екенін көрсетіңіз. Екінші жағынан, Сіз өз пікіріңізді өзгертіп, жақыныңызбен болған өзгерістерді қабылдаған сыңай танытпаңыз. Бұл оның секта жолын ұстануын мүлде нығайтады немесе ол Сіздің жалған әрекетіңізді сезініп, Сізге деген сенімінің қалдықтарын мүлде жоғалтады. Келісуге тырысыңыз – Сіз оның «ұйымын» сынамайсыз (әрине, «секта» термині Сіздің жақыныңыздың ашуын келтіреді, сондықтан оны қолданбауға тырысыңыз), ал ол үйде насихатпен айналыспайды және отбасының өзге мүшелерін тартуға тырыспайды деп келісесіз.

Сіз ақырындап, жұмсақ түрде өз жақыныңыздың назарын оның іс-әрекетіндегі, сөзіндегі қайшылықтарға аударуыңызға болады, алайда одан бұл қайшылықтарды түсіндіруін талап етпеңіз: Сіздің міндетіңіз – оны сектадан басқа жаққа аудару. Сондай-ақ оның балалық шағының немесе Сіздердің бірлескен өміріңіздегі жағымды сәттерді жиі еске алуға тырысыңыз. Бұл отбасымен және қоғамдық өмірмен байланысты сақтауға көмектеседі, бұл өз ретінде секта қашып құтылуға тырысатын жағдай. Ешбір жағдайда да оған ақша бермеңіз – бұл нашақорға есірткі алуға ақша берумен пара-пар: Сіз берген кез келген ақша қалай болғанда да, қолма-қол сектаға беріледі.

Сіздің жақыныңыз немесе танысыңыз түскен секта туралы барлық мүмкін ақпаратты жинауға тырысыңыз, алайда оның ашуына тимеу және онсыз да жұқа сенімді жоғалтып алмау үшін, мұны одан құпия ұстаңыз. Бұл ақпарат құқық қорғау органдарына, журналистерге немесе психологтарға жүгінгенде қажет болуы мүмкін.

Ең шектен шыққан жағдайда, Сіз бұл сектаға кіріп, өзіңіздің ынтаңызбен немесе белсенділік қабілеттеріңізбен жалпы бұқарадан ерешеленіп көрінуге тырыса аласыз, жаңа (жалған) әдептер әкеле аласыз және т.б. Жағдайды меңгергеннен кейін, Сіз танысыңыздың санасына барынша жеңіл ықпал етіп, болып отырған жағдайға көзін жеткізіп және шындықты ашып, оны тәуелділік күйінен шығара алатын боласыз.

Соттың шешіміне сәйкес Қазақстан Республикасының аумағында тыйым салынған террористік және экстремистік діни ұйымдардың тізімі:

  1. «Аль-Каида»;

  2. «Шығыс Түркістандағы исламдық қозғалыс»;

  3. «Күрд Халық Конгресі»;

  4. «Өзбекстандағы исламдық қозғалыс»;

  5. «Түркістан ислам партиясы»;

  6. «Асбат аль-Ансар»;

  7. «Братья-мусульмане»;

  8. «Талибан қозғалысы;

  9. «Боз гурд»;

  10. «Орталық Азиядағы Жамаат моджахедтер»;

  11. «Лашкар-е-Тайба»;

  12. «Әлеуметтік реформалар Қоғамы»;

  13. «Шығыс Түркістанды азат ету ұйымы»;

  14. «АУМ Синрике»;

  15. «Хизб-ут-Тахрир» ұйымы;

  16. «Джунд-аль-Халифат»;

  17. РҚБ «Сенім. Білім. Өмір»;

  18. «Таблиғи джамағат»;

  19. «Ат-такфируаль-хиджра»;

  20. «Ислам мемлекеті»;

  21. «Ан-Нусра фронты».