Сәби тілегі (ғибрат хикая)

...

Бес жасар Сырым үшін әжесінің іс-әрекетінде тылсым сыр жатқан сияқты сезілетін. Әсіресе, таң бозынан оянып алып, түкті жайнамазын жайып қойып, намаз оқиды. Кейде тіпті ұзақ отырады. Сырым әжесінің бұл қылығына алғашында көп мән бермейтін. Бірақ соңғы кездері қарт әжесінің осы бір ісіне қатты мән беріп жүр. Бірде әжесі бесін намазын өтіп болып, қолын жайып батасын жасап түрегелген сәтін күтіп тұрған Сырым:

- Әже, сіз осы не істейсіз?- деп сұрады. Әжесі:

- Менің кішкентай құлыным, білгің келсе айтайын, мен барлығымызды жаратушы Аллаға сыйынып, құлшылық жасаймын әрі жәрдем тілеймін.

- Әже сен Алланы танисың ба?

- Жоқ, қарағым, жүрегі таза, ниеті түзу, өзіне шын берілген адамды Алла өзі таниды, оған әрдайым жәрдем береді.

- Әже, Алладан жәрдем сұрасам маған да көмектесе ме?

- Сен не сұрайсың балам?

- Папамды сағындым. Алладан оны үйге келтірші деп сұрайыншы және арақ ішкенін қойсын деп тілейінші...

- Сөйт, құлыным,- деп әжесі көзіне жас алды.

Кейуананың көзіне жас алған себебі, жеті жыл бұрын қолында үкіліп өсірген жалғыз қызын ұзатты. Куйеу баласы екеуіне шалынан қалған азғана малды сатып қаладан үй әперді. Кешікпей немере сүйді. Арада сырғып екі жыл өткенде, күйеу баласы арбадан бұзылған аттай арақ ішетінді шығарды. Бастабында «уақыт өте келе доғаратын шығар» деп оған онша мән бермеген еді, соңында тіпті үй бетін көрмейтін болды. Ішімдікке салынғаны соншалық қатын баласынан безіп кетті. Енді міне, кішкентай немересінің сөзі мынау, жыламай қайтсін!

Сол күннен бастап кішкентай Сырым әжесінің үйретуімен намаз дұғаларын жаттап, сәждеге бас қойды. Пәк сәбидің Алладан сұраған жалғыз жәрдемі папасының үйге оралуы болатын. Арада екі ай жарым уақыт өтті. Сырым болса Алладан жәрдем тілеуін тоқтатқан жоқ. Бір күні әдеттегідей дәретін алып, намаз оқуға ниеттеніп отыр еді есіктің қоңырауы соғылды. Сырым үйде жалғыз-тын. Әжесі ауылға, мамасы жұмысқа кеткен. Сонда бұл кім болғаны, абдырап барып тың тыңдады. Қоңырау қайта соғылды. Бұл жолғысы тым ұзақ-тын...

Сырым орысшалап: - Сіз кімсіз?- деп сұрады. Жауап орнына «Ұлым, есікті аш» деген өксікке толы папасының үні естілді.

Сырым бұған ешқандай таңданған жоқ. Осылай болатынын жүрегі сезген еді. Өйткені, Сырым Алланың жәрдем беретініне толық сенімде болатын. Есікті ашты.

Басында аппақ тақия, қолында кішкентай тәсбих, жүзі нұрланып, жарқырап тұрған ұлын көрген әкесі оның бетінен иіскеуге батылы жетпей тосылып қалды. Себебі, ұлының ойлы жанары мен нұрлы жүзінде имани сезімнің ұшқындары оттай лаулап тұрды. Тізерлеп отыра кетті:

- Ұлым – деді, мен енді бәрін тастадым, жамандық атаулыдан аулақ жүретін болам балам! Түс көрдім. Түсімде ақ сәлделі қария келіп, «үйіңе қайт, арақ ішуді доғар!» деп ескертті. Оны елей қоймадым. Екінші рет тағы осы оқиға қайталанды. Ойланып қалдым. Үшінші жолы аса қаһарлы қария қолындағы аса таяғымен сабап, өлтіруге шақ қалды...

Сырым аяулы папасын одан әрі сөйлетпеді. Оған бәрі түсінікті болатын. Қолынан жетектеп әкеліп папасын төрге отырғызып, «Ұлы Жаратушы ием неткен қайырымды едің» деп қолын жайып бата қылды. Папасы да көзінің жасын сүртіп, ол да бетін сипады.

Осылай пәк сәбидің шынайы дұғасының арқасында шайқалған шаңырақ түзеліп, имани отбасының түтіні түзу ұшып жатыр.


Бекен Қайратұлы
islam.kz

Азаматтық неке тексіздікке апарады

...

Бұл бізге қайдан келді?

Жалпы азаматтық неке Норвегияда 1970 жылдардың өзінде-ақ 40 пайызды құрапты. Қазір бұл тексіздік тұтастай бүкіл Еуропа елдеріне тән болып кетті. Эстония, Швеция, Францияда елдегі жұптардың 60 пайызы азаматтық некеде тұрады. Германияда да соңғы 15 жыл ішінде бұл көрсеткіш 44 пайызға жеткен. Ал Ресейдің отбасылық жұптарының 60 пайызы заңды некеге тіркелмеген. Шетелдік кей мамандар жаппай тексізденуді «отбасы институттарының сипаты өзгерді» деп арсыздықты ақтап алғысы келеді. Алайда Ресей әлеуметтанушылары мен демографтары мұны оң бағалап отырған жоқ. Олардың пайымдауынша, азаматтық неке — өзін төмен бағалайтын әйелдің жауапкершілік деңгейі мардымсыз еркекпен құрған одағы. Ресейге Еуропадан енген арсыздық алғашқы жылдары «бірге тұру» деген атпен танылса, қазір оны «қонақтық одақ» (гостевой союз) деп атайды. Орыстар «қонақ одағынан» толық зардап шегіп, демографиясы дүбәра халге түскенде бұл кесірлі жолды қазаққа «сыйлады». Ал еліктегіш қазақ халқы оған «азаматтық неке» деп айдар тақтық. Сөйттік те, жастарымыз ұлтты тамырынан ажыратып, тексіздендірудің тым жиіркенішті жолына түсті. Тіпті оны құбылтып «еркін махаббат» деп есірдік, «сезім бостандығы» деп және желпіндік. «Әй дейтін әже, қой дейтін қожа» болмады. Үлкеннен қағажу, заңнан, мемлекеттен тыйым көрмедік. Еуропа ғасыр бойы жүріп барып жеткен құз басы — сексуалды төңкерісті біз тәуелсіздіктен кейінгі 25 жылда-ақ жасап жібердік. Бұл тұрғыда әлемнің дамыған 50 елінің есін тандырып, 30 елін сан соқтырып кетіп, «масқара статистиканы» иелендік. Баласын некесіз туып, әжетханаға лақтырып, қоқыс жәшігіне тастайтындар көбейді. Оған етіміз үйреніп кеткендей. Заң да жұмсақтық танытып, өз перзентін құндағында өлтіргендерге мейірімділік танытуда. Тастанды балалар саны жыл өткен сайын артып барады. Ал некесіз туылған балалар саны 2010 жылы 70,8 мыңды құраса, қазір әрбір миллион тұрғынның үштен біріне жетті. Яғни тегі, төркіні белгісіз бұлыңғыр буын өкілдері шырмауықтай шырмап барады. Осы тұста атақты Абылай ханның түсі ойға оралады. Соңғы ұрпағы бақа-шаян, құрт-құмырсқа болып, ханның етегіне өрмелеп, түсінен шошып оятып еді-ау бабамызды. Аңыз ақиқатқа айналып, бүгін сол бақа болып бақылдаған, шаян болып ұрымтал тұста шағып алар шірік ұрпақтың үлес салмағын өсіріп жатырмыз. Жылдар бойғы статистиканы бақылағаннан арыға аса алмай, құр айғайымыз аттанға айнала алмай бұқпа күн кешіп отырғанымыз қазақ ұлтының жоғалуын күткен өліара шақ емес пе екен деп қатты қорқамын.


Арсыздықтың зардабы

Жаһандану үрдісінде Еуропа езуі көпіріп, заһар түкірсе де, оны жерге түсірместен жұтып жатырмыз. Нәтижесінде қазақ жастарының дені «білісіп көрейік» деген ұғымнан алыстап, «тұрып көрейікке» көшті. Азаматтық некенің тартқызар тақсіреті де ауыр. Дақпырт емес, нақты мысалдарға жүгініп, оның зардабын өлшеп көрелік.

Біріншіден, бұл — неке деп атауға тұрмайтын, жауапкершілік арқалаудан жүрексінетін екеудің ермегі.

Екіншіден, мұндай одақта қанша уақыт тұрса да, әйел өзін толыққанды құқылы сезіне алмайды. Ал еркек үшін еркіндік болып табылады. Бұл аталған фактор түрлі күш қолдану, тіпті қылмыстық оқиғалардың алғышарты болуы әбден мүмкін.

Үшіншіден, сыныққа сылтау табылса, өз жөніне тайып тұратын екеу үшін отбасы құндылықтары, салт-дәстүр «түкке тұрғысыз» болғандықтан, олардың құрған одағында да ешқандай моральдық құндылық болмайды.

Төртіншіден, екеуара жауапкершіліктен, рухани құндылықтан шет одақтан туған баланың болашағы буалдыр болады. Оған өмір-бақи «некесіз туылған» деген ат жабысып өтеді. Ал қазіргі күйгелек психологиялық жағдайдағы балаларға бұл себеп ауыр азап тартқызбасына кім кепіл? Толық отбасында тәрбие көрмеген баланың көңілінің түкпірінде наза, қыжыл орын алатыны сөзсіз. Есейе келе бұл қыжылды запыран етіп өзгелерге ішкізбесіне ешкімнің де көзі жетпейді.

Бесіншіден, ұлт болашағы — дені сау, ойы орнықты бала. Қазақтың келешегін күлім ететін «келімді-кетімді уақытша одақтан» туған бала емес екені тағы аян. Азаматтық некенің қасіретін тартатын — әйелдер. Некесіз баланы дүниеге әкеліп, материалдық және моральдық қиындық көретін де тек әйелдер. Қазір ел ішінде өмірге келген әрбір бесінші сәби некесіз туған анаға тиесілі болып отыр. Еркектің жауапкершілік алып, сәбиіне қамқорлық жасауы тым сирек. Некесіз одақта тұрып, әкесіз бала туған әйел қоғамда жалғызбасты ана атанып, тағдырының уын өзі ішкенімен қоймай, оны еш жазығы жоқ баласына да еріксіз татқызады. Міне, «тәжірибе» жасап тұрып көрудің ақыры ұлт қасіретіне айналып отыр. Некесі қиылғанша қыздың қолынан ұстамайтын қазақ баласы ол тектілігінен, қазақылығынан ажырап бара жатқаны ащы шындық. Тек сол тамырымыздан бүлінуді қалай тоқтата аламыз?

Осы тұрғыда халықтың азаматтық некеге көзқарасын білмек болып сауалнама жүргізгенімізде, үлкен буын өкілдері бұл арсыз одаққа қарсы болды, ал жастардың кейбірі бейжай қарады, көпшілігі қолдайтындығын байқатты. Азаматтық некені жақтаған еркектерді жылы, жайлы жер іздеген мысыққа ұқсатқандар да болды. Отбасылық жауапкершіліктен жалтаратын қорқаққа теңегендер де табылды. «Шымылдықта танысатын уақыт өткен» деп, арлы некені ескіліктің қалдығына балағандар да болды. Иә, ең қорқыныштысы, жастардың бұған еті үйреніп кеткендігі мен бейжай қарайтындығы және бұл одақты қолдайтындығы алаңдатады.

Түйін:
ҚР Неке және Отбасы туралы Заңының 1-тарауының 1-бабының 2-тармағында отбасы құру ниетінсіз ерлі-зайыптылардың құқығы мен міндеттерін туғызбайтын неке «жалған неке» деп көрсетілген. Яғни азаматтық неке деп алдаусыратып жүргеніміз жалған. Ал жалған құбылыстан шынайы жеміс күту — ақымақтың ісі. Халықтың саны көбейсе, дүрлігіп қуанамыз. Оның сапасын, өмір сүру салтын, тегі мен тәрбиесін, мақсаты мен болашағын айтып мақтана аламыз ба? Алпауыт АҚШ азаматтық неке деп асырып, шетінен бүлінген жоқ. АҚШ-та 18-20 жас шамасындағылар ғана азаматтық некеге қызығушылық танытады. Тұтас халықтың 6-7 пайызы ғана заңды тіркелмеген некеде тұрады. Яғни Америка үшін азаматтық неке еш қауіп туғызып отырған жоқ. Біздегі заң жалған деп нақты көрсетсе де, шариғат Алла алдында неке суын ішпегендерді зинақор десе де, азаматтық некеге еш тыйым болмай отыр. Қазақ қазақылығынан біржолата ажырап тынбасын десек, бұл кесапатқа тосқауыл қоятын уақыт жетті. Тамыры жоқ қаңбақтың ұшарын жел, қонарын сай біледі. Қазақ та дәл сол қаңбақтай болып, әлдекімдер үп десе ұшып, қонатын сай таппай теңселіп жүрмесін десек, азаматтық неке деген арсыздың ісіне заңмен бөгет болып, қоғам болып қарсы тұруымыз ауадай қажет.


Айзат Рақышева
http://www.kazakhstanzaman.kz/

Баламен дұрыс байланыс құру

...

Тәрбиешінің жетістігі байланыс құра алу жетістігі арқылы өлшенеді. Ересектермен байланыста "мен тілі" ұсынылса, балалармен байланыста "іс-әрекет тілін" қолдану ұсынылады. Мен тілі адамның бір әрекетке байланысты не сезінгенін анық айтуы. Мысалы, "мына әрекетің мені қатты ренжітті" секілді. Іс-әрекет тілі адамға бағытталмайды, істелінген әрекетке бағытталады. Мысалы, "істеген бұл әрекетің дұрыс емес " деген секілді."Мен тілі" арқылы байланыс құрылған балалар әрқашан ата-анасынан: "ашуландың ба, ренжідің бе,мені жақсы көресің бе" деген сұрақтар сұрайды.Және олар "басқалар не дер екен" деп өмір сүруді әдетке айналдыруға дайын. "Мен тілімен" өскен бала өзі секілді болудың орнына басқалардың қалауына сай өмір сүруді өнер деп есептейді.


Елжас Ертайұлы
Отбасылық кеңесші, педагог, коуч-тренер

Үйлену мен ажырасу – ең үлкен иллюзия.

...

"ТҰРМЫС ҚҰРАМЫН, сонда бәрі түзеледі" деп ойлайды жас қыздар. "Шіркін-ай! АЖЫРАСЫП кеткенде барлық мәселелер шешіледі" деп ойлайды отбасылы әйелдер. Бірақ, шын мәнінде, адам өзін өзі іштей түземейінше, үйлену де, ажырасу да көмектеспейді.
Есіңізде болсын, кез-келген қиындықты жеңудің жолдары бар. Тек талпыныс пен сабыр керек. Қандай қиын жағдай болса да, ОТБАСЫН САҚТАП ҚАЛУ – әрқашан ДҰРЫС ШЕШІМ. Ол үшін не істеу керек?

* Отбасында болып жатқан жағдайға сырт көзбен қарап, мойындаңыз. Көп жағдайда біз түймедей нәрсені түйедей көреміз. Ал кей жағдайда, маңызды мәселеге көз жұма қараймыз. Эмоциядан алшақтап, отбасыңызға сын көзбен қарап, баға беріңіз.

* Өз ойңызды күйеуіңізге ашық айтып үйреніңіз. Еркер пен әйелдің ойлау қабілеті екі түрлі. Сондықтан, сізге ұнайтын және ұнамайтын нәрселерді ашық айтып үйренген абзал. Күйеуіңізден гүл күтсеңіз, "Гүлжанның күйеуі оған гүл сыйлапты" деп тұспалдамай, "маған гүл сыйлағаныңды қалаймын" деп айтыңыз. Ия, бұл жерде еш романтика жоқ. Алайда, отбасын сақтап қалуда үлкен рөл ойнайды.

* Сөйлесіңіз. Кез-келген мәселені келіссөз арқылы шешуге болады. Әйелдердің барлығы дерлік үндемей, бұртиып жүретін жаман әдеттен ада емес. Олардың ойынша, ренжіп қалған әйелін көрген еркек өз кінәсін өзі түсінуі керек. Алайда ол еркектің шынымен де кінәсі бар ма? Бұл бір. Сіз үндемесеңіз, еркек сіздің не нәрсеге ренжіп жүргеніңізді қайдан түсінсін? Бұл екі. Сол себептен, сөйлесіп үйренген дұрыс.

* Ұнайтын нәрсемен айналысыңыз. Ұнайтын ісі бар адам – бақытты адам. Бақытты адамдар ренжуден аулақ болады. Үй болған соң, ыдыс-аяқ сылдырламай тұрмайды. Сол сылдыр басылғанша сүйікті нәрсемен айналыса тұруға болады. Көңіл көтеріліп, жаның тынышталып қалатыны сөзсіз.

* Күйеуіңізді өзгертуге тырыспаңыз. Ащы шындық мынада: басқа адамды өзгерту сіздің қолыңыздан келмейді. Әр адам тек өзін өзгерте алады. Сондықтан, иллюзия әлемінде өмір сүрмеу үшін, келесі маңызды сұраққа жауап беріңіз: сіз дәл осы адаммен (оның қазіргі мінез-құлқы, жүріс-тұрысы, әдеттері, жағымды және жағымсыз жақтары, т.б.) өмір сүруге дайынсыз ба? Жауап "ия" немесе "жоқ" болу керек. "Ертең өзгереді ғой" деген тұжырым – ең үлкен қате! Өзгерсе, өзі қалағаннан өзгеруі мүмкін. Ал егер өзгермесе ше? Сондықтан, күйеуіңіз қандай болса, солай қабылдап үйреніңіз.

* Ер адамдардың арасында шөп салатындар бар. Бірақ адал жандар олардан да көп. Үйден шыққан еркек міндетті түрде көзге шөп салудың амалын ойластырып жүр деген ой да қате. Көп жағдайда жұмыстан кеш келетін еркектер шынымен де жұмыс істеп келеді. Еркектердің айтуынша, олар да отбасынан айырылып қалатындай тәуекелге бас байлаудан аулақ жүргенді қалайды.

* Күйеуіңізге сенім арта біліңіз. Көп жағдайда әйелдер өздері күйеуіне еркек болуға мүмкіндік бермейді. Барлық мәселелерді өзі шешіп, тіпті ер адамның рөлін ойнайды. Ал еркектер күшті әйелдердің жанында жылдам босаңсып, жалқауға айналады. Мысалы, күйеуіңізге ақша керек болса, қарызға ақша бермеңіз. Ер адамға олай көмектеспеген абзал. Өзі тауып, мәселені шешетініне сеніңіз. Өз сеніміңізді еріңізге көрсете біліңіз.

* Күтініңіз. Кез-келген еркек көзбен жақсы көреді дегені рас. Әдемі киініп, әдемі көрінуге тырысыңыз. Бала бағу мен үй шаруасын бірге ұстаған қиын. Бірақ, шашты бәрібір түйіп қоясыз ғой? Сол түйіннің өзін бір рет мықтап, жинақы түйсеңіз, кешке дейін тұратыны сөзсіз. Әншейін түйе сала, жарты сағаттан кейін жан-жаққа шығып кеткен шаш еш әйелді тартымды қылмайды. Үйде кешкі көйлекпен жүру міндетті емес, бірақ тізесі шығып кеткен трико немесе май дақтары бар халат кигеннен кейін, күйеуіңіздің көңілі бөтен сұлу қыздарға неге ауады деген сұрақ қоймаңыз.

* Бір нәрсені қайталай бермеңіз. "Миымды жеп қойды" деген сөзді әрбір еркектен естуге болады. Шынымен де, көп жағдайда әйелдер бір нәрсені мың рет қайталап, күйеуінің ғана емес, қоршаған адамдардың миын жеп қояды.

* Әйел болыңыз. "Әйел" деген атаудың астарында қаншама сөз жатыр! Еркек пен әйелдің орны аусып кеткен заманда әйелдің де кінәсі бар. Әйел болудан қалған нәзік жандар ешбір еркекпен сыйыса алмайды.


OtbasyTime парақшасынан алынды.

Бала тәрбиесін түзейтін 10 баспалдақ

...


«Әдепті бала – арлы бала, әдепсіз бала – сорлы бала» дейді халық даналығы. Әрине, барлығымыз да балаларымыздың әдепті болғанын, үлгілі жүргенін қалаймыз. Сол үшін де үнемі тәртібін қадағалап, тәрбиелеп отыруға әрекет етеміз. Бірақ біздің бұл бағытта әрекеттеріміздің көбісі «кінәліні» жазалаудан ары аспай жатады. Жөнсіз қылығын байқай қалсақ, бас салып ұрысып немесе сотқарлығына сай «сыйлық» беріп жатамыз. Бірақ, баланы «таяқпен» тәрбиелеу – оның болмысының қалыптасуына кері әсері бары тағы анық. Осы орайда, біз көп ескере бермейтін жеңіл тәрбие әдістері бар. Бұл әдістер де жағдайына қарай түрлі боп келеді.
Бұл әдістерді іске асырып, әсері байқалуы үшін біраз уақытымызды алары анық. Сондықтан да сабырлық аса қажет. Және бастапқыда ата-аналардың әдіс сәтсіз болғандай күйде боларын ескертеміз. Дегенмен, уақыт өте келе әдіс өз нәтижесін береді. Олар:

1.Бала жасына қарай әдептілік пен тәрбие жайлы қисса-ертегілерді көп айту. Бала естіген кейіпкеріне тікелей еліктей бастайды;
2.Басқалардың көзінде баланы жазғырмау, оның болмысына тіл тигізбеу;
3.Балаға бір істі қате істеген сәтте бағыт-бағдар беру. Пайғамбарымыз (с.ғ.с.): «Балам! Бисмиллаһ деп, оң қолыңмен және алдыңнан тамақтан[1]»,-деп апыл-ғұпыл табақтың әр бұрышына оңды-солды қолын салып отырған балаға әдеп үйреткен. Мұндай әдісті әкелі-балалы болып бірге тамақтану, серуендеу кезінде қолдануға болады.
4.Ата-ана тарапынан баласына көңіл бөлудегі өзіндік мөлшері болғаны дұрыс. Мейірімділік, сүйіспеншілік, әңгімелесу сияқты қарым-қатынастардың қажетті дәрежеден артық болуы да бала тәрбиесіне оң нәтиже бере қоймайды. Сондай-ақ, ата-ана мейірімі мен сүйсіпеншілігінің жеткіліксіз болуы да бала болмысының бұзылуына алып келеді. Ондай жағдайда бала өзінің жөнсіз қылықтарымен, бұзақылығымен өзіне назар аудартуға әрекет етеді.
5.Баланың кейбір еркеліктерін байқамаған сыңай таныту. Мәселен, жөнсіз бір еркелігін орындату үшін балалардың көбісі көз жасын көмекке шақырады. Мұндайда байқамағандай болып, басқа іспен айналыса кеткен дұрыс. Бала аздап дауысын көтере жылап, ақыры өзінің дұрыс емес екенін біліп, жылауын доғарады.
6.Баланың дұрыс емес әрекеті төңірегінде әке-балалы боп сөйлесу. Бала өз дәйектерін айтқанда, үндемей оның да өз ойына әке ретінде құлақ салу. Әңгімелесу барысында оның сөзіне құрметпен қарау. Алайда, кейде бала әңгімеге көнбей байбалам салуы мүмкін. Мұндай жағдайда, әңгімені ары қарай өрбітпей тоқтатқан дұрыс.
7.Мәселенің түбірінен жою. Балаға кері әсері бар жаман әдеттерден баланы алшақ ұстаған жөн. Мәселен, көрші балаларының жаман әдеттерінің әсері байқалса, олармен баланы ойнатпаған абзал. Бұл баланы жазалау емес, тек мәселені тамырынан қиып тастау.
8.Балаға әдепті сөздерді үйрету. Ең оңай жолы бала ретсіз бір нәрсе сұрап тұрса, анасы: «Мүмкін бе, алсам рұқсат па, рахмет деп айта қой» деп үйрете жүру әдептілікке тәрбиелейді.
9.Жұлдызша тақтасы. Баланы жақсы әдеттерге бойын үйретуге талпындыратын әдіс. Әр күн немесе апта соңында тақтаға баланың жетістігін көрсету үшін жұлдызша тағып, апта соңында сол үшін бір сыйлық беріп тұру. Сыйлық, қымбат зат болуы шарт емес. Ең бастысы, бала өз «еңбегінің» нәтижесін көреді
10.Соңғы нүкте. Баланың кезекті әдепсіздігін айту – мәселенің соңы емес. Мұны естіген бала өзін айыпты санап тұрады. Сондықтан, әңгіме соңында балаға өзінің жөнсіз әрекеті үшін кешірім сұрауға үйретіңіз. Ең соңында ешнәрсеге қарамай сіз оны жақсы көретініңізді білдіріп, құшағыңызға алыңыз.
Балаңыз тәрбиелі болсын!


[1] Бұхари
Мұхаммед Ибраһим
muslim.kz

Жетістікке жеткен азаматтардан 25 кеңес

...

1. Ақжарқын бол, шын көңілмен аралас. Өзгенің ойын оқуға тырыса берме. Өзгеден де мұндайды күтпе. Сөзің екіұдай болуына жол берме.

2. Сыпайы бол, бірақ әркімге жағына берме. Өзіңе қымбат адамдарды іріктеп ал.

3. Денсаулығыңды күт. Аздан же, уақтылы ұйықта. «Түймедейді түйедей етуден» аулақ бол. Болмашы дүниеге күйзеле берме.

4. Көрпеңе қарай көсіл. Шын керегіңді ғана ал. Керек еместің бәрін таста, тарат, сатып жібер. Біраз ақшаны жинап қой. Қауіпсіздігіңнің кепілі болсын.

5. Уақытың мен қарымыңды көреалмаушылық пен өзіңді өзгемен салыстыруға жұмсама.

6. Айналаң тек «дұрыс» адамдарға толы болсын. Өзгенің пікіріне иіле берме. Өзіңе пайдалы дүниені жасап үйрен, тек өзгеге зияның тимейтіндей жаса.

7. Уақытыңды бағала. Уақытты үнемдеуді үйренуге барыңды сал. Бұған жұмсалған уақыт еселеніп қайтады.

8. Қайғырып отырып ішімдік ішпе. Ол жеңілдік бермейді. Қиындықтар ішімдікке батпайды, олар жүзе білетінін естен шығарма.

9. Өміріңді жеңілдету үшін дамыған технологияны пайдалан, тек керісінше емес. Олардың асыл уақытыңды ұрлауына жол берме.

10. Өзіңнің, өзгенің алдында әділ бол. Айналаңа өтіріктің дәнін сеппе. Ерте ме, кеш пе ол өтірікке өзің шырмалып қаласың.

11. Ет жақыныңа жақсы көретініңді жиі-жиі айтып тұр.

12. Өмір жолында да, саяхатта да «артық» затты арқалай берме.

13. Зейінді бол. Белгілі бір уақытта тек бір дүниемен шұғылдансаң, өнімділік артады.

14. Үй жинауды ертеңге қалдырма. Жұмыс орныңды, тамақ ішкен ыдысыңды сол сәтте тазалап дағдылан. Сонда жеңіл болады.

15. Жиі күлімсіре, көшедегі бейтаныстарға да күліп қараған әдемі.

16. Жаңа ой мен идеяға әрқашан ашық бол.

17. Шынымен қарның ашқан кезде ғана тамақ іш. Еріншектік пен күйзелісті тамақ ішумен жоқ қыла алмайсың.

18. Әр күніңе дене жаттығуын қос: жаяу серуендеу, не жарты сағаттық үйдегі жаттығу әбден жеткілікті.

19. Өзгерте алмайтын ақиқат үшін өзіңді жүнжітпе. Шамаң жететін дүниеге ұмтыла бер.

20. Өмірлік ұстанымдарыңды ұмытпа, әрқашан соларға сай таңдау жаса.

21. Тілегіңді орындауға талпын. Өміріңді өзгенің арманын орындауға жұмсама.

22. Дәл қазір қаншалықты жақсы, не жаман болса да, ұмытпа: бәрі өзгереді. «Өмір өткінші!» деген сөзді жадыңа түйіп қой.

23. Қателік жасаудан қорықпа. Қатеңнен сабақ ал, сосын ары қарай жылжы. Сен туралы өзгенің пікіріне алаңдай берме. Мінсіз адам жоқ!

24. Бір нәрсеге 100% сенімді болсаң да, бұл өзге үшін дәл солай болуы шарт емес деген ойға титтей орын қалдыр.

25. «Рақмет» пен «Кешір, менікі дұрыс емес екен» дейтін сыйқырлы сөздер әр заманда да өзектілігін жоймайды.


Аударған Шынар Әбілдә

Сен қазақ әйелсің!

...

- Жас келіндер қара шаңырақтың немесе ақсақалы бар үйдің төріне шықпайды.

- Әйел адам орындықта отырғанда аяғын айқастырмайды.

- Әйел адам көп алдында керілмейді.

- Бұрынғы кезде жас келіндер таңертең ерте тұрып, ауылдағы үлкен үйлердің түндігін ашқан.

- Келіндер келін болып түскен жердегі адамдардың атын атамайды.

- Қайнылары мен қайын сіңлілеріне өзі жеке ат қояды.

- Халық дәстүрінде ер адам шашын өсірмейді, әйел шашын қимайды.

- Жүкті әйелге күлу – әдепсіздік.

- Аса бір тығыз шаруасы болмаса әйелдер отырған жерге ерлер, ерлер отырған жерге әйелдер кірмейді.

- Қазақ дәстүрінде туыстығы жоқ ер мен әйел оңаша отырмайды.

- Келіндер қайын жұртының үлкен адамдарына иіліп сәлем жасаған.

- Бала ата-ананың, келін ененің сөзін екі етпейді.

- Қазақ әйелдері еркектер отырған жаққа көз салмайды.

- Әйелдер жолаушының, еркектің алдын кесіп өтпейді.

- Қазақ әйелдері кісіге қарсы қарап отырмай, бір қырындап отырған.

- Қазақ әйелдері күйеуінің атын атамаған және оның айтқандарын мүлтіксіз орындап, бетіне қарсы келмеген.

- Қызы босанғанда шешесі кәдесін алып баруға міндетті.

- Қазақ әдетінде әйел мал бауыздамайды. Қиын жағдайда кішкентай да болса еркек баланың қолына пышақты ұстатып бауыздайды.

- Әйел дұғаны ішінен оқиды.

- Ақсақал, ата-ене, қайнаға алдында келін дауыс көтеріп сөйлемейді.

- Әйел ерте тұрады.

- Әйелге ер адам атқаратын міндеттер жүктелмейді.

- Әйел адам кісі бетіне, әсіресе бейтаныс адамға бажырайып қарай бермейді.

- Жүкті әйел ауыр көтермейді.

- Тұрмысқа шыққан әйел жалаңбас жүрмейді.

- Бала емізіп отырған әйел, омырауын басқаға көрсетпейді.


Дереккөз: Қазақ халқының тұрмысы мен мәдениеті
Гүлшат Сейітмағанбетованың Фейсбук парақшасынан

Қысқа етек қыздарымызға не беріп жатыр?

...

Қысқа етек! Тар киім! Шорты-порты! Осылардың қыз баланың өміріне өте-мөте зиян екенін медициналық, физиологиялық, анатомиялық, қоғамдық-әлеуметтік тұрғыдан жан-жақты ғылыми түрде зерттеп, елге ұсына алатын бір журналист бүгін ауадай қажет болып тұр. Өйткені көшелер қаптап кетті. Солардың бірі қарындасымыз, бірі қызымыз емес пе? Не деген немқұрайлылық! Енді бізге осыны айту үшін Абай, Ахмет, Әлихандар тіріліп келмейтінін бәріміз жақсы білеміз.

Бүгін қыздарымыз киіп жүрген киім оларға өте-мөте зиян ғой. Соны біліп тұрып неге айтпаймыз? Мысалы, джинсы қыз баланың омыртқасына өте зиян екенін бүгінде біреу білсе, біреу білмеуі мүмкін.

Қысқа етек киетін, ешқашан ұят туралы ойламайтын қыз балалардың бойынан әйелге тән гармониялардың да азайып кететіні мәлім.

Нәзіктік жоғалады!
Дауыс жуандайды!
Сыпайылық мінез жойылады!
Ұрысқақтық пен ашушаңдық қалыптасады!
Дөрекі сөздер қысылмай айтылады!
Нәпсіқұмарлық ерекше дамиды!
Бөтен еркектен қымсыну мінезі кетеді!
Санай берсек, өте көп.

Осылар бізге керек пе? Бейшара қыздарымыз көз алдымызда құрып бара жатқан жоқ па? Біз қалай алданып, қор болып, азғындап бара жатқанымызды білу үшін мына жазбаларға назар аударайық:

«...Психологи свидетельствуют, что 90% людей составляют свое мнение о другом человеке всего за полторы минуты и потом никогда его не меняют!!!

Поэтому так важно хорошее начало, важно произвести безукоризненное первое впечатление, особенно в такой деликатной области, как человеческие отношения. И В ЭТОМ ТЕБЕ ПОМОЖЕТ ЮБКА, КАК БЕЗУСЛОВНЫЙ КОНЦЕНТРАТОР МУЖСКОГО ВНИМАНИЯ, ПО КРАЙНЕЙ МЕРЕ НА ПЕРВЫЕ 30 СЕКУНД ЗНАКОМСТВА. ЭТО УЖЕ ТРЕТЬ СЛАГАЕМЫХ ТВОЕГО УСПЕХА У МУЖЧИН...» (http://www.realisti.ru/main/beauty?id=233 )

«...И если ты хочешь действительно хорошо и счастливо устроить свою жизнь, достичь каких-либо вершин в этой жизни и, главное, обрести свое женское счастье, то тебе НАДО НАЧАТЬ ИМЕННО С ОДЕЖДЫ, ОПРЕДЕЛЯЮЩЕГО ТВОЙ ВНЕШНИЙ ВИД, ЧТОБЫ СТАТЬ ЗАМЕТНО ПРИВЛЕКАТЕЛЬНЕЕ...» (Бұл да сонда)

«...ЮБКА на тебе – это первый шаг к твоему успеху в личной жизни...» (Бұл да сонда)

«...И хотя многие мужчины говорят, что, дескать, ногами их не возьмешь, подавай другие средства обольщения, психологи, специализирующиеся на женских тренингах, уверены: голые коленки при умелой подаче творят чудеса!..» (http://www.caravan.kz/article/76193 )

«...Мини-юбка - всегда в моде и придает женщине сексуальность ...» (http://stil-no.com.ua/g2443675-yubki-dzhinsy-bryuki)

Мұндай материалдар ғаламтор бетінде сансыз көп. Бірақ осыдан-ақ бұл киімнің мақсаты белгілі болған шығар.

Ал енді ойланайық! Қыздарымыз бен қарындастарымызды, әйелімізді көшеге жартылай жалаңаш жібергендегі мақсатымыз не?

- Олар әдемі тәнін мыңдаған еркектің сұғанақ көзіне көрсетіп жүргені керек пе?

- Жыныстық әрекетке құмар болып, көшедегі еркектің бәрі қасына жинап алғанын қалаймыз ба?

- Әлде, онда тұрған не бар деп өз қызымыздың тағдырына немқұрайлы қарай саламыз ба?

- Ұят пен ар-намысқа мән бермейтін қыз өсіргіміз келе ме?

- Күйеуге тимей жатып, біреулердің қолжаулығына айналсын ба?

- Күні ертең жатырын суықтатып, бала көтере алмай ұрпақсыз қалғаны керек пе?

Киім – адамның ішкі рухының көрінісі саналады. Ішінде не болса, адам соны киген киімі арқылы да сыртқа паш етеді. Қазақтың иманды, ибалы, ары таза, пәк қыздары киіміне міндетті түрде мән беруі керек.

Мода деген тәкаппарлыққа жетелейтін шайтани құралдардың бірі.
Мұсылман қыз тәнін көшеге көрсету үшін емес, көрсетпеу үшін киінеді.
Кейде «Қалай киінуді әркім өзі біледі» дейміз де қоямыз. Адамға керектіні адамнан бұрын Алла Тағала жақсы білетінін ұмытпау керек.
Алла Тағала қасиетті Құранда: «Киімдердің ең жақсысы тақуалық киімі» деп баян еткені бекер емес. Қыз бала Құдайдан қорқып киінуі керек.
Басқа жұрттың киінудегі мақсаты – еркектердің назарын өзіне тарту болса, мұсылман қыздары керісінше, бөтен еркекке адал тәнін қолжаулық етпеуге бар күшін салады.
Ислам тәртібі бойынша, мұсылман қыз бала өзінің жетілген тәнін тек қана болашақ күйеуіне ғана көрсетуге тиіс.

Бұл айтылғандар біздің жеке ойларымыз ғана. Бірақ осы тақырыпты жақсылап тұрып зерттеп, халыққа түсіндіру нағыз күн тәртібіндегі мәселе деп ойлаймын. Қазақ қыздарының тағдырын өз ағалары уайымдамаса, өзгелер келіп, біздің жоғымызды түгелдеп бермесі хақ!


Асылбек Әуезханұлы

Қыздың құны немесе қалыңмал қызды сату ма, әлде салт дәстүр ме?

...

Қалыңмал-қазақ халқының бұрыннан келе жатқан салты. Байырғыда қалыңмал ірі қарамен белгіленген болса, қазіргі кезде қаржылай сипатқа ие болғаны белгілі. Ал қалыңмал бүгінде беріледі ме? Қалыңмал немесе қыз кәдесі қазір қанша? Қалыңмалдың тарихы қашаннан басталады? Шариғат бұған не дейді? Қалыңмалға деген халықтың көзқарасы қандай? Қызды сату ма , әлде салт-дәстүрдің сақталуы ма? Аталған сұрақтарға Қамшы ақпарат агенттігінің журналисі жауап іздеп көрді.

Қалыңмал деген не? Қалыңмалды кім төлейді?

Қалыңмал – әке-шешеге ұзатылар қыздың жасауына кіретін төсек-орын,кілем, текемет, сырмақ, әшекей бұйымдар – алқа, сақина, сырға, білезік, өңіржиек, балдақ, қобдишасына қояр – иіс су, тарақ, ине жіп, жуалдыз, оймақ, сандығына салар – сәукеле, салы, орамал, қарқара, бүрмелі көйлек, етік, кемер, камзол, желбегей, шапан, камшат бөрік т.б әйелге қажетті заттарды дайындау үшін берілетін төрт түлік мал мен әртүрлі бағалы дүниелерді айтамыз. Ал бүгінгі таңда қалыңмал өзінің мазмұнын сақтағанымен, заман талабына сай біршама өзгеріске ұшырады. Қалыңмал үрдісін жоғалтпаған өңірлерде үй жабдығына кіретін жиһаздар – кебеже, диван, төсек-орын, тұрмыстық техникалық құрылғылар – теледидар, шаңсорғыш, тоңазытқыш, майда толқынды жылытқыш, ыдыс-аяқ т.б бұйымдарды әзірлеу үшін қалыңмал төленеді. Осы тұста еліміздің кей өңірлерінде қалыңмал беру үрдісі сақталмағанын айта кеткен жөн.

Қалыңмал қашан пайда болды?

Қалыңмал ұғымы «Жеті жарғы» заңдар жинағында да көрсетілген. «Жеті Жарғы» заңында қалыңмал өлшемі әлеуметтік топтардың дәрежесіне қарай белгіленген. Мысалы, «бас жақсы» – қалыңмалдың ең жоғарғы шегі саналған. Бәйге мен көкпарда бас жүлде алып жүрген сәйгүлік, берен мылтық, құрыш сауыт, атан түйе немесе күшті дуылғалы қара нар енген. «Бас жақсы» қалыңмалын төлеу көбінесе дәулеті шалқыған ауқатты отбасылардың арасындағы неке қатынастарында орын алған. «Қырық жеті», «отыз жеті», «жиырма жеті», «он жеті» өлшеміне қара мал саны кірген. Ал, «дөңгелек қалыңмалға» он бас қара мал кірген. Бұл – әлеуметтік жағдайы өте төмен отбасылардың арасындағы қалыңмал өлшемі саналған.

Шариғат бұған не дейді?

«Қалың мал қазақ халқы ислам дінін қабылдамай тұрып көшпелі елдің қолданысында болған. Кейін ислам дінін қабылдағанда қалыңмал шариғаттағы мәһір реңкін (трансформация) алып, неке шарттарының бірі ретінде қабылданған. Жалпы, қалыңмалды шариғатттағы күйеу жігіттің қалыңдығына беретін мәһір-сыйы деп есептеуге болады. Себебі, мәһір – әйелдің күйеуінен алған сыйлығы, ол әйелдің тәуелсіз мүлкі деп есептеледі. Күйеу жігіт берген қалыңмалға қарай қыздың жасауы әзірленеді. Егер, үйленгеннен кейін барып әйел жесір қалып жатса, күйеуінің берген қалыңмалына (мәһірі) алған дүние-мүлік оның өз меншігі болып саналады. Осы себептен де, қалыңмал беруді шариғатқа қайшы емес деп айта аламыз» деген пікірді заңгер, шариғат бойынша маман Мұхан Исахан келтірді.

Тасқа қашалып жазылған дәстүр

20 ғасырдың басында жазылған алғашқы романдардың басты тақырыбы – қазақ қызының бас бостандығы, әйел теңсіздігі, қалыңға сатылған қыздардың қаралы тағдыры болды. «Қалқам ер жетіп, оны бай жерге беріп, көп мал алсам» сияқты ойлар сол кездегі романдардың фабуласы іспеттес… Атап айтсақ, Спандияр Көбевтің «Қалың мал» романы, С.Торайғыровтың «Қамар сұлу» романдары қалың малға сатылған қыздардың тағдырын тамаша көрсете білді. Ал қазір еліміз Тәуелсіздік алып, әрбір тұрғын өзіндік еркіндікке ие.

САУАЛНАМА

Қалыңмал қызды сату ма, әлде салт-дәстүрдің сақталуы ма?

Facebook желісін қолданушылар арасында осы сұрақ аясында сауалнама жүргізілді. Желі қолданушыларының пікірі екіге бөлінді. Бір топ қалыңмал – қызды сату, ескіліктің қалдығы деген пікір айтса, екінші топ қалыңмал – ұлтымыздың ерекшелігі, салт – дәстүр деген пікір қалдырды. Желі қолданушысы Назерке Мұса «қалыңмалды әркім өз шамасына қарай берілген дұрыс» десе, Дәулетхан Наурызбай есімді желі қолданушысы «Бұрынғы заманда салт-дәстүр болса, қазіргі таңда «сату» болып барады» дейді. Аталған пікірді қостап, іліп әкеткен тағы бір желі қолданушысы «қалыңмал берген дұрыс, бірақ қазір қыздарын сатқандай аспандағы айды сұрайтын ата-аналар бар. Амалы таусылған ата-ене несие алып, қарызданып жүріп қалыңмал береді. Кейін материалдық қиындықтың бір ұшы қызына тиетінін ойламайды» деп барлығын қыздың ата-анасына жапты. Алайда желі қолданушысы қыздың артынан апаратын жасауды ескермеген болу керек. Тағы бір желі қолданушысы «Салт-дәстүр деген жақсы. Бұрынғылардың барлығы сол жолмен жүрді. Одан жаман болған ешкім жоқ» десе, «бұрынғы кезбен қазіргі кезең сәйкес келмейді. Салт-дәстүрді сақтап қалу жылдан жылға қиындап бара жатыр» деп ішкі мұңын жайып салғандар да болды. «Қалыңсыз қыз жоқ» деген аталы сөзді айтып, қысқа қайырғандар да табылды. Сауалнама жүргізу барысында қалыңмалды қай жақ беретінінен бейхабар 20 жастағы Атырау қаласының тұрғынымен де тілдестік. Бұл – салтымыздың жастар арасында танылмай, сөніп бара жатқанын хабарлағандай болды. Алайда түп тамыры тереңде жатқан, тарихы мол ұлтымыздың дәстүрлері дәріптеледі деген ойдамыз.

Қалыңмал немесе қыз кәдесі қанша?

Қалыңмал десе ең алдымен еліміздің Оңтүстік өңірі ойға оралады. Ұзынқұлақтан есітіп, көзбен көріп жүргеніміз бойынша БҚО қызға қалың бермейді. Сонымен қатар, Ақтөбе, Атырау облыстарында қалың беру туралы сөз болмайды. Солтүстік жақтағы облыстардың кейбір аудандарында қыздарына қалың мал сұрамайды. Бірақ бабаларымыз «қалыңсыз қыз болса да, кәдесіз қыз болмайды» дейді. Қазақ халқы қашанда қызын жат-жұрттық деп қадірлеп-қастерлеп дәстүрге сай ұзатқан. Ендеше еліміздің бірнеше облысындағы қызға берілетін кәдені айтып көрелік…

Абдуалиева Гүлнар, Жамбыл облысының тұрғыны, 3 баланың анасы: «Қалыңмал-қыздың абыройы. Қалыңмал да, қыздың артынан апаратын жасау да бәрі қыздың абыройы үшін. Біздің жақта жағдайы жеткендер бүтін қылып апарды, жағдайы орташа отбасы 500 мың теңге апарып жатады. Бәрі қыз алып отырған жақтың тұрмыстық жағдайына байланысты. Нақты бір сомма қойылып, одан кем әкелгенге қыз бермей қою деген жоқ. Қалыңмал – ертеден келе жатқан ата жоралғы, салт-дәстүріміз, ұлттың отбасы құру кезіндегі ерекшелігі. Себебі, барлығы шаңырақ көтергелі жатқан екі жастың бақыты үшін жасалады. Ал отбасы бақыты мен шаңырақ шаттығына келгенде саудаласу сынды әрекеттер ешқашан орын алмайтыны белгілі. Ал қызға берілген қалыңға қыз жақ қыздың жасауын алады. Ал қыздың артынан барған жасау екі жастың қолданысына беріледі. Сондықтан қалың беру дұрыс деп санаймын» деп өз пікірін білдірді.

«Бізде (Алматы обл. Алакөл ауданында ШҚО-ға жақын тұсында, тіпті Талдықорғаннан бастап) қалың мал деген сөз жоқ, жылқы әкеледі немесе жылқының құнын әкеледі, бірақ «ставка» қою атымен жоқ! Сосын жасауға үш сөмке киім толтырып апару деген де жоқ. Тұрмыстық үлкен заттарды ғана апарады» деп пікір білдірді Алматы облысының тұрғыны.

Ал Оңтүстік Қазақстан облысының тұрғыны, 3 баланың анасы Әнипа Шайманның айтуынша, «Қалыңмал – ертеден келе жатқан салт. Бүгінде оңтүстікте қалың малдың орташа бағасы 500 мың теңге, бірақ қатып қалған баға жоқ. Әркім көрпесіне қарай көсіледі. Кейде 700-800 мыңға дейін қалың мал беріп жататындары бар. Қазақта «теңін тапса, қызды тегін бер» деген өте орынды айтылған аталы сөз бар. Десек те, қалың мал төлеу біздің ата-бабамыздан келе жатқан салтымыз. Қазақта «қыздың малын қынға сүрт» дейді. Сол берілген қаржының екі есесіндей жасау апарамыз. Шыны керек, бүгінде қыз бергеннен гөрі қыз алған ұтымды.

Қалыңмал – ұзатылған қыздың туыстарына жігіттің жұрты жасайтын сый болғанымен, оны әр жерде өзгеше атайды. Бірі «Қыз кәдесі» десе, енді бірі «Ана сүті», «Әке күші» деп бағалап, шама-шарқылары келгенше сый құрметтерін көрсетіп жатады. «Қалыңсыз қыз болсада, кәдесіз қыз болмайды» деген де сөз бар. Сондықтан да, бірінші кезекте қалың мал, алтын сырға, пәтер, қымбат көлік деген «жалған құндылықтарды» ойлағаннан, ұлымыз немесе қызымыздың болашағын, екі жастың бақытын ойланған жөн».

Қалыңмал – ол қалыңдықты сатып алу емес. Бүгінгі таңда халықтың көзқарасы екіге бөлінетіні айтылған болатын. Біріншіден, ешқандай ата-ана ішінен шыққан перзентін малға сатпақ емес! Қалыңмал- рулық тұтастықты, ұзатылған қыз бала мен келін алып отырған шаңырақтың арасын байланыстырушы, құдалар арасындағы жөн-жоралғының алғашқы баспалдағы. Екіншіден, «қалыңмал» сөзінің этимологиясын «қалыңдықтың малы». Ал «қалыңдықтың малы» – үй болып, шаңырақ көтеріп, әлеумет санатына қосылып жатқан екі жастың мүлкі. «Қыз – жат жұрттық» деген аталы сөз бар. Сол жат жұрттың қызын өсіріп, бағып, тəрбиелеп бергені үшін «Ана сүті» мен «Әке күшінің» ақысының берілгені дұрыс. Ал «қызды сату» деген ескінің көзқарасын ұмытып, шаңырақ көтергелі отырған екі жастың тілеуін тілегеннен асқан ештеңе жоқ.


АЙГЕРІМ ТАУБАЙ
qamshy.kz

Қазақ қызына өмірлік 8 өсиет.

...

Исламға дейінгі кезеңде өмір сүрген Үмамә деген ақылды әйел қызы Үнасты Кинда патшасы Хариспен үйлендіргенде, әлі күнге құны ескіре қоймаған мынадай өсиет айтқан екен:

«Қызым, егер бір қыз ата-анасының байлығы жеткілікті болып күйеуге шығуды қажетсінбейтін болса, онда бәрінен бұрын оған сен лайық болар едің. Алайда өмір заңы басқаша, ер адам қалайша біз үшін жаратылса, әйел де о баста ер адам үшін жаратылған.

Қызым, сен өзіңді туып, аялап өсірген әке-шешеңнің ұясынан ұшып, жат жұртқа кетіп бара жатырсың. Ендігі уақытта сен күйеуіңе бағынып, оның ризашылығын алып отырғайсың, сонда ол да сенің алдыңда құлыңдай құрақ ұшатын болады. Сен оны сыйлаған сайын ол да сені жақсы көріп қалағаныңды істейтін болады.

Мен саған қазір мына өсиеттерді айтайын, егер сен оларды бұлжытпай орындайтын болсаң күйеуіңмен ара-қатынасыңда мін болмайды:

1.Үйге ішіп-жейтін не әкелсе де шын жүрекпен қабыл ал, қанағат иесі бол.

2.Не істе десе, соны істе, тыйым салған нәрселеріне жолама.

3.Үй ішін де, үсті-басыңды да таза ұста. Күйеуіңе жақсы көрінуге тырыс, жақсы иістеріңнен себіне жүр. Ол сенен тыжырынбайтын болсын.

4.Ұйықтайтын, тамақтанатын кездерін жақсы біл. Ол бұларды қай уақыттарда жасайтын болса сен сол уақыттарда тамағын әзірлеп, төсегін салып қой. Өйткені аштық пен ұйқысыздықтан барып адам ашу шақырғыш келеді.

5.Күйеуіңнің дүниесін көзіңнің қарашығындай сақта, ысырапшылдыққа жол берме.

6.Оның абыройын ойла, тума-туыстарына да құрметпен қара.
Оған қарсы шығушы болма.

7.Күйеуіңнің сырын елге жайма. Қарсы шықсаң, саған деген өшпенділігі оянады, ал сырын елге жайсаң, қиянаттан көз ашпайтын боласың.

8.Күйеуің қайғырып отырғанда — сен қуанышты болма, күйеуің қуанышты кезде — сен қайғырма»

Мына 6 нәрсені балаға тек әкесі бере алады

...

Баланың толыққанды өсіп-жетілуінде, дамуы мен қалыптасыуында әкенің рөлі аса маңызды. Сондықтан психологтар мына 6 нәрсені балаға тек әкелері ғана бере алатынан айтады:

1. Әкелер анасы секілді баламен балаша «шүлдірлеп» сөйлескенді ұнатпайды. Әкесінен кәдімгі «үлкендердің» сөзін естіп өскен баланың сөйлеу әдебі жақсырақ дамиды.

2. Әке аналар сияқты көп еркелетіп, сүюден гөрі баламен (аспанға лақтыру, күрес, жұдырықтасу т.б секілді) ойындар ойнағанды ұнатады. Бұл ойындар баланың есту, көру, сезіну түйсіктерін дамытады.

3. Әке психологиясы «мен жігітпін», «менің қолымнан келеді» дегенді үйретуге дағдыланған.

4. Әке балаға еркіндікті, тәуелсіздікті үйретеді. Ол үшін баламен жиі қарым-қатынас жасаса жеткілікті.

5. Отбасында әкесінің басты адам екенін көріп өскен бала болашақ отбасында да басты адам бола біледі, қоғамға, әлеуметтік ортаға дағдылануы оңай болады.

6. Ұлды – әке, қызды – тек анасы тәрбиелеуі қажет деген пікір қате болмақ. Қыз бала кішкене күнінен әкесіне қарап өседі. Болашақ жарының да әкесіндей болғанын қалайды. Яғни, әке қызына қандай қарым-қатынас жасаса, қыз да болшақ жарына сондай қарым-қатынас жасайды деген сөз.

Аналар мен Енелер, ұлдарыңа осылай айтыңдар!..

...

- "Балам, алған жарың - əуелі Алланың аманаты, сосын бүтін бір əулеттің аманаты. Аманатқа қиянат етіп, ақысын жеуден сақ бол.

- Өз жұртында аз ғана уақытқа қонақ болған қыз баласы барған жерінде соңғы күніне дейін қалады. Оның əрі қарайғы өмірі сенің оған жасаған қарым-қатынасыңа байланысты болмақ. Сіңісуіне жəрдемші бол. Жылатпа. Көз жасының ауырлығын арқалама. Онсыз да нəзік жанына жара салма. Адал бол.

- Сен оған бір рет жақсылық етсең,- ол өз кезегінде сол бір жақсылығыңды ғұмыр бойы еселеп қайтарумен болады. Оның жүзінен нұр мен күлкі көргің келсе, жұмсақ бол. Пайғамбарымыз (с.ғ.с) өсиеттегендей мұсылман бол. Ұсақ-түйек кемшіліктерін байқасаң, өзіңнен қателік іздеп, түзел. Құранда да өзін түзегеннің айналасын Алланың Өзі туралайтыны айтылған.

- Əйелінен кемшілік біліне бастаса, сөзсіз ерінің амалдарында қателік бар деген сөз. Мұқият бол. Ешқашан əйеліңді көпшілік алдында кемсітпе де, сөкпе. Ол оны қорлайды. Саған суып қалады. Есіңде болсын!

- Жат жұртта жүрген қыз өз төркініне деген сағынышта болады. Қайын жұртың жайлы оған жаман сөз айтушы болма. Қарындас, əпкелеріңді есіңе ал. Сендерді тілдеп күйеу бала, жезделердің əпке, қарындастарыңды мінегенін қалайсың ба? Өзіңе қалағанды оған да қала, өзіңе қаламағанға оны да душар етпе. Əділ бол! Сол - шынайы мұсылмандық.

- Дүниеге ұрпағыңды əкелсе, əуелі Жаратқан Раббыңа шүкір ет. Сосын жарыңды аяла. Дүниеге сəби əкелген əйелдің жаны да, тəні де сезімтал əрі үлбірек болады. Көңіліне сақ бол. Денсаулығын күт. Оның денсаулығы ұрпағыңның саулығына тікелей байланысты. Ішім-жемде ризығынан қыспа.

- "Садақаның ең абзалы - отбасына жұмсалған мал-мүлік" деген хадисті үнемі жадыңда тұт. Алла берекеңді арттырады. Кедейлікке себеп болар амалдардан қашық бол. Ерте тұр, кеш жат. Адалынан нəпақа іздеуде табанды бол.

- Еркектің үйде қол қусырып жатуы - қасиетсіздік. Нан тауып кеп шаршап жатқанның жөні бөлек. Сені əйелің хандай көргенін қаласаң, еркектік намысың болсын. Əйелдің қазаны мен ошағына араласып, күңкіл əңгімелерге бейім болма. Дайындағанын ішіп, же де, соңынан еркелетіп алғыс айтуды əдетің ет. Бұдан кейін оның тек құлпырғаны мен əбек боп қызмет еткенін көресің.

- Еңбегін бағала. Жанашыры бол. Шамасы жетпейтін шаруаларда əрдайым жанынан табыл. Ауыр жүк артпа. Саған арқа сүйеп, əйел боп жаратылғанынан ләззат алып, еркелей жүрсін.

- Сүйеніші, қамалы бол. Бұл ақысын жеуден сақтан. Төсегіңді бөлектеуші болма. Құрандағы шекке жеткенше сабырлылық ет. Алланың алдында дəрежең өседі. Бұл шаңырақ сенің үрім-бұтағың өсіп-өнетін қасиетті орын. Іші мен тысына көңіл қой.

- Сырттан қаңқу сөздер ішті ірітпесін. Əркімнің сөзіне еріп ірітіп алма. Көңіліңді құлазытардай жағдай болып қалса, ең əуелі əйеліңді тыңда. Əр сөзіне ден қой. Қателік еткен болса кешіріммен қарап, түзелер жолды бірге жүруге ыңғай таныт. Өзін жалғыз қалдырма.

- Шаңырағыңды шайқап, құлатудан сақтан. Іштегі ым-жымды сыртқа жария етпе. Ондай əрекет екеуіңді де ел алдында абыройсыз етеді. Көпсөзділік пен қылжақбастықты əйелдер сүймейді. Ондай қылық бойыңа жұқпасын. Иманыңды əлсіретеді. Өз иманың мен əйеліңнің иманына көп көңіл бөл. Кейбір құлшылық амалдарды бірге атқар. Жүректеріңді бірлікте етеді Алла.

- Үнемі əйелің үшін жақсы дұға жасап жүр. Əуреті жабық, намазы мен оразасын қаза етпейтін жар берген Раббыңа көп шүкір ет.

- Сендердің үйлесімді ғұмыр кешулерің - біздің де ғұмырымызды ұзартады. Сендерден сыйластық кетсе,-бізден береке, тыныштық қашады. Ұрпағыңның түзу болғанын қаласаң, олардың анасының ойы мен жүрегінің тыныштықта, жақсылықта болуын қамтамасыз ет. Тәрбиенің басым бөлігі анасы арқылы дариды. Алладан қорқатындардан бол. Некеңді қастерле! "...


Айнұр Әлім

Ажырасқан адамның өкініші: маңызды 20 кеңес.

...

Байқаймыз, үйленген соң ғашықтық сезім су сепкендей өшіп қалып жатады. Кеңестеріміз әрқайсыңызды өз жұптарыңызбен мәңгіге бақытты етеді деп үміттенеміз.

Анығында бұл 20 кеңес өзі ажырасып тынған Джеральд Роджерстен. Әрине, өзі ажырасып тынған адам қандай салиқалы ой айтсын деп ойлайтын шығармыз? Бірақ өзгенің қателігінен сабақ алу деген де бар емес пе? Ендеше өз бақытын қолда барда бағалай алмаған жанның сөзіне назар аударыңыз.

Әйеліңізді қыз кезіндегідей күтіңіз

Өз әйеліңізбен бірге қанша жыл бірге тұрсаңыз да оны кездесулерге шақырудан шаршамаңыз. Әйеліңіздің сізге жасап жатқан жақсылығы мен құрметінің міндетті іс емес екенін ұғыңыз. Оның «ИӘ» деген сөзін алмас бұрын сіз оған дүниедегі бар бақытты сыйлайтыныңызды, өле-өлгенше қорғаны болатыныңызды айтқансыз, есіңізде ме? ОЛ сізге ең бір қымбаттысын сыйға тартты – сенімін. Сондықтан сүюге, жақсы көруге еш уақытта ерінбеңіз.

Қорғаны болыңыз

Сүйіктіңіздің жүрегін қалай қорғасаңыз, дәл солай өзіңіздің де жүрегіңізді қорғай біліңіз. Сіз өзгелерді, тіпті әлемді жүрегіңізге сыйдыруыңыз мүмкін. Бірақ сол жүректің бір түкпірінде әйеліңізден басқа ешкім де болмайтын жер сайлап алыңыз.

Әйеліңізге қайта-қайта ғашық бола түсіңіз

Барлық адам өзгеріп кетуі мүмкін. Бірнеше жыл бұрынғы сіз бен қазіргі «сіз» бірдей емес. Ал бес жылдан соң тағы да өзгере түсесіз. Өзгерістер әркімде-ақ болып тұрады. Осы себепті бір-біріңізді қайта-қайта жақсы көріп тұруларыңыз керек. Егер бұлай жасамасаңыз сүйіктіңіздің жүрегі сіз үшін жабылып, өзге біреу үшін мәңгіге ашылуы да мүмкін. Бұл әрі қалыпты жағдай. Оны жақсы көруден талмаңыз. Өз махаббатыңыз үшін күресуден шаршамаңыз.

Оның тек жақсы қасиеттерін көріңіз

Өз әйеліңіздің қандай жақсы қасиеттері бар болса, оған сол қасиеттер арқылы мінездеме жасап алыңыз. Осы жолмен ғана махаббатыңызды жандандыра аласыз. Әрбір адамда кездесетін міндерге назар аудара беретін болсаңыз махаббат бірте-бірте өше береді. Әйеліңізді не үшін жақсы көретініңіз жайлы ойланыңыз. Сонда сіз өмірдегі ең бақытты адам екеніңізге еш күмән-күдік таппайтын боласыз. Сонда ғана сіз әлемдегі ең керемет әйелмен қосылғаныңызды сезінесіз.

Оны өзгертуге талпынбаңыз

Сіздің басты мақсатыңыз әйеліңізді өзгерту емес, өзі қандай болса сол қасиеттерімен-ақ сүюге ұмтылу. Ал егер ол өзгеріп кетсе, сол өзгерген әйеліңізге ғашық болыңыз.

Өз эмоцияңызға жауап беріңіз

Сіздің әйеліңіз сізді бақытты етуге міндетті емес. Сіздің көңіл-қошыңыздың болмай отырғанына да ол кінәлі емес. Сіз өзіңіз бақытты болуға ұмтылуыңыз керек, онымен қоса қарым-қатынастарыңызды да жарқын ете түсу сіздің қолыңызда.

Әйеліңізді ешқашан айыптамаңыз

Әйеліңіз сіздің көңіл-күйіңізді түсірсе немесе ашуландырса оны ешқашан айыптаушы болмаңыз. Егер сіздің көңіліңіз түсіңкі болса, оның айтқан сөзін көтере алмасаңыз, ол сіздің ғана эмоцияңыз. Мүмкін ол сізді байқамай, ойда-жоқта ренжітіп алған шығар. Өз әйелін сүйген адам ешқашан да сол сүйіктісінің жамандыққа қимайтынын біледі. Сол үшін өзіңіздің эмоцияңызды қалыпқа келтіріңіз, мәселенің неден шығып отырғанын асықпай байыптаңыз. Қателіктің кімнен болғаны емес, сол қателікті кешіре алмаған өзіңіздің келбетіңізге сырттай баға беретін болсаңыз өз үстіңізден өзіңіз күлетін боласыз. Әрі майда-шүйдеге ренжімейтін қасиет табасыз.

Өзі қандай болса, сондай болуына рұқсат етіңіз

Әйеліңіздің көңілі әлденеге толмай отырса, бірден мән-жайға араласып, жағдайды түзеуге күш салмай-ақ қойыңыз. Сіздің мақсатыңыз оны қажет кезде қолдай алатыныңызды, түсінетініңізді, көмекке келетініңізді ұғындыру. Қыз балалар әрқашан көңіл-күйге бейім тұрады. Және олардың көңіл-күйлері тез өзгереді. Егер оның қылықтарын сынап-мінемейтін болсаңыз ол сізге шын мәнінде сене алатын болады. Сырын ақтарады. Бірақ ол қиындыққа ұрынса оны жалғыз қалдыруға болмайды. Ол сіздің барыңызды білсін. Сол үшін оны тыңдай біліңіз, сезімін бағалай біліңіз.

Ақымақ болып көрінуге қорықпаңыз

Әрқашан қалың қабақты, күлмейтін адам сияқты болмаңыз. Күліңіз. Оны да күлдіре біліңіз. Күлкі өмірді оңайлатады.

Күн сайын оның жанына азық болыңыз

Әйеліңіз сөйлейтін махаббат тілін түсінуге тырысыңыз. Ол өзінің маңызды, қалаулы екенін түсінуі үшін бәрін де жасаңыз. Бұл мәселе қиын болса, әйеліңізден өзін бақытты ететін 10 нәрсені жазып беруін өтініңіз. Жазып берген тізімнің, ең болмағанда, екеуін күн сайын орындап отырыңыз.

Оның жанынан табылыңыз

Оған тек уақытыңызды ғана емес, назарыңызды да, жаныңызды да сыйлаңыз. Онымен бірге болу үшін бәрін де жасаңыз. Өміріңіздегі ең маңызды адамыңыз екенін түсініңіз. Әлде олай емес пе?

Оны қалаңыз

Оны бар жан-тәніңізбен қалайтыныңызды көрсетіңіз, қуатыңыз бен күштілігіңіз арқылы оның сезім түкпірлеріне саяхат жасаңыз. Әйеліңіз өзін толыққанды әйел екенін ұғатындай болсын.

Топас болмаңыз!

Ақылсыз болып көрінуге болады, бірақ топас болмағаныңыз абзал. Себебі сіз де адамсыз, сәйкесінше сіздің де қателіктеріңіз болып тұрады. Сол үшін қателіктерді барынша азайтуға тырысыңыз. Одан сабақ алуды да ұмытпаңыз. Мінсіз бола алмайсыз, бірақ сол міндеріңізді азайту сіздің қолыңызда.

Оған жеке кеңістік беріңіз

Әйелге өз ісімен, өз қызығушылығымен айналысуға уақыт беріңіз. Әйелге өзін рухани байытатын, өзімен өзі бола алатын жағдай тудыру керек. Егер оның бар ой-арманы мен мақсаттары жүзеге асса ол сізге алғыс айтатын болады.

Әлсіздігіңізді жасырмаңыз

Өз қорқыныштарыңыз бен сезімдеріңізді оған айтуға қорықпаңыз. Мұнымен қатар, қателіктеріңізді мойындаудан да қашпаңыз.

Ашық болыңыз

Сенімге құрылған қарым-қатынас жасағыңыз келсе құпияңызды ашыңыз. Тіпті ең бір құпия деп тапқан сырыңызды да онымен бөлісіңіз. Құпияны ашқан соң оның ішіндегі сырларыңыз әйеліңізге ұнау-ұнамауы беймәлім. Бірақ оған деген сеніміңіз болса сіз бұл іске тәуекел етесіз. Бет-пердені шешіп тастаңыз! Егер әлденені өмір-бақи жасырамын десеңіз мәңгілікке махаббаттың не екенін ұқпай кетесіз.

Дамуды тоқтатпаңыз

Бір орында тұрып қалған су өлі су, ал ағын су әрқашан таза болады. Ал бұлшықеттеріңізді жұмыс істетпесеңіз олар солып қалады. Дәл осы құбылыс адамдардың қарым-қатынасында да бар. Ортақ мақсаттарыңыз бен армандарыңызды табыңыздар. Бір бағытқа қарауға үйреніңіздер.

Ақша жайлы уайымдамаңыздар

Ақша – бұл ойын сәтінде ойда жоқта түсіп қалатын бинго секілді. Сол үшін бұл ойында көбірек ұтыс алу үшін бірге ойнап үйреніңіздер. Бір командадағы ойыншылар бір-біріне қарсы ойнаса бұл жақсылыққа апармайды.

Өкпені іште сақтамаңыздар

Өткенді езе бергенше, болашаққа қарап бағдар түзеңіз. Өткен шақтың ренішіне қамалып қалмай, алға қарай жүріп кетіңіз. Өкпе-реніш кеменің зәкірі сияқты. Ол сіздердің өмірлеріңізді алға қарай жібермей тұрып алады.

Әрқашан махаббатты таңдаңыз. Әрқашан махаббатты таңдаңыз. Әрқашан махаббатты таңдаңыз

Негізінде бақытты өмір сүрудің ең басты құпиясы – осы. Егер әрқашан да осы ұстанымда болсаңыз сіздердің бақытты өмірлеріңізге ешқандай қауіп-қатер жоқ. Махаббатқа сеніңіздер, ол өзі-ақ сіздерді қиындықтан құтқарып алады.

P.S. Жұбайлық өмірде әрқашан да бәрі жақсы бола бермейді. Ал сол жақсылық болуы үшін күресу керек.


massaget.kz

Жақсы әкенің 10 сипаты

...

Бүгінгі таңда ер балаларымызға жігіттік, қыз балаларға ұяңдық жетіспей жүр. Отбасында әкенің рөлі маңызды. Көпшілігіміз ананың қадір-қасиетін дәріптейміз де, әке образы екінші орынға жайғасып жатады. Алайда, әке міндеті, әке тәрбиесі, әке болмысы балаға бірден-бір әсер ететін фактор.

Қыз бала болса да, ұл бала болса да, әке тәрбиесінің орны бөлек. Жақсы әке болу үшін қандай қағидаларды есте ұстаған жөн? Біле жүріңіз:

1. Балаларыңның анасын құрметте.

Жанұяда ата-ана сыйластығын көрген бала қай жерде болмасын өз қадірі мен сыйын біледі. Өзгенің де сезімін бағалайды.

2. Уақыттың көп бөлігін балалармен өткізген дұрыс.

Жұмысбасты адамдардың балалары мейірімге мұқтаж болып өседі. Балаға тәрбиені белгілі бір кезеңде ғана сіңіре алатыныңызды ұмытпауыңыз керек.

3. Баланы үнемі тыңдай білу керек.

Оның айтып отырған сөзі маңызды болмаса да, тыңдап үйрену қажет. Балаңыз есейген болса, оның идеялары мен проблемаларына баса назар аудару қажет.

4. Жазалауға жақын болмаңыз.

Кінәлі болса, ақылмен түсіндіріңіз. Қандай мәселе болмасын, әділ шешім қабылдаңыз.

5. Үлгі тұтарлық тұлға болыңыз.

Балаларыңыз өзгеге еліктемесін. Қызыңыз сізге қарап, болашақ жарын елестетсін, ұлыңыз өзін сізбен салыстырып үйренсін.

6. Балаларға жақсы ұстаз бола біліңіз.

Ақ пен қараны ажыратуды үйретсеңіз, келешек ғұмырда дұрыс таңдау жасайтыны сөзсіз.

7. Бірге тамақтаныңыз.

Үстел басындағы отырыстың да тәрбиеге әсері зор. Бала өзін еркін сезініп, күнделікті іс-әрекеттерімен үнемі бөлісіп отыруға дағдыланады.

8. Кітап оқып беріңіз

Сәби күнінен бастап, өзіңіз оқып беріп, өзіңіз түсіндірсеңіз, жеке тұлға болып қалыптасу жолында жаңылмайды.

9. Қамқор болыңыз.

Өзін қауіпсіз ортада сезінген бала жасқаншақ болмайды.

10. Әкенің міндеті ешқашан таусылмайды.

Балалар өскеннен кейін де әкенің ақылына жүгінетін кездері көп болады.


Әйел тұңғышын неше жасында дүниеге әкелген дұрыс?

...

Сәби - шаңырақтың шаттығы. Дүниеге дені сау сәби әкелу үшін ананың денсаулығы да мықты болу керек. Дәрігерлер отбасын құрмақ ниеті бар қыздарға алдын ала тексеруден өтуді ұсынады. Сәбидің дүниеге сау болып келуіне ананың жасы да біршама әсер етеді.

Қай жасқа келгенде дүниеге сәби әкелген дұрыс деген сауал кеше-бүгін пайда болған жоқ. Жас аналардың денсаулығы үлкен жастағы әйелдердің ағзасымен салыстырғанда мықты, ұрық жасушалары қоршаған ортаның зиянды заттары ағзаларына сіңіп үлгермеген. Ал екінші жағынан қарасақ, жыл өткен сайын әйелдер некеге біршама кеш тұрып жатады. Басты назарларын мансап пен саяхатқа салып, жастық шақтың қызығына жұмсайды.

Бірнеше жыл бұрын тұңғышын кеш босанған аналарға 25-26 жастағы әйелдерді жатқызатын. Болашақ аналар үшін ең қолайлы уақыт 20 мен 27-нің арасы деп танылған.

Медицина саласында аналарды жас ерекшелігі бойынша 3 топқа бөліп қарастырады. Олар: 20 жасқа дейін , 20- 25 және 25 жастан кейін тұңғышын дүниеге әкелетіндер.

20 жасқа дейінгі әйелдер көп жағдайда жүктілікті жоспарламайды. Соның ішінде 17 жасқа дейінгі жүктілік жас ананың өміріне қауіп төндіреді. Босану барысында да күш-қауқары жетпей қалуы мүмкін. Әйел баласының ағзасы 17 жасқа толған кезде дүниеге сәби әкелуге дайын болады . Бір жағынан 20 жасқа дейінгі жас аналардың өздері балалығынан арыла қоймаған болып саналады. Ал денсаулығы жағынан бала көтеруге ағзалары бейім келеді. Баласын 20 жасқа дейін босанған әйелдер өз баласына жақсы дос бола алады және бала да өз бетінше өмір сүруге ерте бейімделеді.

20 мен 25 жас. Аталған жас әйелдерге тұңғышын дүниеге әкелу үшін таптырмайтын уақыт. Алайда бұл жастағы әйелдер психологиялық және материалды жағынан оған дайын бола бермейді. Жеке баспана мен тұрақты жұмыстың жоқтығы немесе ЖОО орнын аяқтамау, мансап қуып, өзі үшін өмір сүру сынды сан түрлі сылтау салдарынан бұл жастағы нәзік жандылар ана болуға өздерін дайын емеспіз деп санайды.

25-30 жастағы әйелдер. Әйелдер аталған жасқа келгенде балалы болу жайлы, сәбиді дүниеге әкелу жайында толыққанды шешімге келіп жатады. Әйел ол жасқа дейін жан-жақты дамыған, материалды жағынан да баланы асырауға мүмкіндігі бар , психологиялық тұрғыдан да дайын келеді. Бұл жастағы әйелдердің денсаулығы да сәбиді дүниеге әкелуге жарамды. Алайда 25 жастан асқан әйелдер дәрігердің қатаң бақылауында болып, барлық керекті анализдерді тапсыруы керек.

30- 40 жас аралығындағы әйелдер. Қауіпті ме, жоқ па? 30 жастан асқан әйелдер қоғамдық ортада өзіндік орны бар, қалыптасқан тұлға. Психологиялық, моральдық жағынан ана атануға дайын келеді. Өзіне де, болашақ сәбиіне де тиісті күтім жасай алатынына сенімді болады. Алайда бұл жастағы әйелдерде басқа мәселе туындайды: ішкі ағзалары 22-25 жастағымен салыстыранда баяу жұмыс істейді және сәби көтеруде біршама қиындықтар тудырады.

Әлемдегі соңғы зерттеулер әйелдерге тұңғышын босануға 34 жас өте қолайлы деп көрсеткен. Техас (АҚШ) университетінің докторы Джон Мировскидің айтуы бойынша, 34 жаста әйелдің ағзасы бала көтеруге бейім келеді. Жас кезде әйелдің бойында түрлі аурулар болып, босану барысында қиындық тудырады. Бұл теорияның дұрыстығын жергілікті психолог мамандар да қолдаған екен. 30 жаста әйелдер өзінің серігімен салмақты, тұрақты қарым-қатынаста болады. Өмірлік тәжірибесі де бар, әрі өз-өздерін қаржыландыра алатын жағдайда. Оның себебін барлығы ананың бойына біткен балаға әсер етеді деп түсіндірді.

Әйел адамның тұңғышын дүниеге әкелген жасы оның қартайған кездегі денсаулығына әсер етеді. Тұңғышын 25 жастан кейін дүниеге әкелген әйелдердің қартайған шағындағы денсаулығы жастайынан ана болғандарға қарағанда, біршама жақсы болады. Бұндай қорытындыға Огайо (АҚШ) штатындағы университет ғалымдары зерттеу барысында келген.

Qamshy.kz ақпарат агенттігінің журналисі аталаған сауал аясында отандық акушер- гинекологтың пікірін білген болатын.

Гинеколог Салтанат Рахимқызының пікірінше, жүктілік үшін ең тиімді әрі қолайлы деп бір уақытты нақты айту өте қиын. Оның себебі, әркімнің ағзасы әртүрлі дамыған. Біреу ауылдық жерде өссе, біреу қаланың тез әзірленетін тағамдарымен өскен болуы мүмкін. Біреу толыққанды отбасыда сәбиін дүниеге әкеледі, енді бір әйелдер тұрмысқа кеш шығады немесе 30 жастан асқанда баланың керек екенін түсінеді.

С.Рахимқызының пікірін нақтылай түссек:

20 жасқа дейінгі жүктілік: Ауылда өскен қыз

Барлығымызға белгілі ауылдық жерде барлығы таза өнім: сүт , айран, т.б. Одан бөлек ет өнімдерінің өзі ешқандай химиялық қоспасыз қолданылады. Физикалық еңбектің арқасында ауылда өскен қыз біршама күш-қуатты. Осындай жағдайда өскен қыздар үшін ерте тұрмыс құрып, алғашқы сәбиін 19-21 жасында дүниеге әкелу, денсаулығына еш зиян келтірмейді.

20 жасқа дейінгі жүктілік: Қалалық жерде өскен қыз

Қаланың күйбең тіршілігінде өскен қыз ауыр жұмыстарды атқармайды. Күн сайын кесек-кесек ет жемейтіні де белгілі, дүкен сөрелеріндегі қораптағы сүт өнімдерін қолданатыны айдан анық. Ал осындай жағдайда өскен қыз балаларға 20 жасқа дейін сәби босану біршама қиындықтар алып келеді. Босану барысында да ауырсынулар кездеседі.

25 жас немесе 30-дан кейінгі жүктілік

Еуропада 32-34 жас ең қолайлысы деп танылып жатады. Ал біздің елімізде 24-29 жас тұңғыш сәбиді дүниеге әкелу үшін ең тиімді кезең. Белгілі бір мамандық иесі атанып, материалды жағынан да тұрақты табысы бар әйелдер үшін ана атануға нағыз уақыт. Бұл жағдайды да екіге бөліп қарастырайық:

1.Толыққанды отбасы

Егер екі жас отбасын құрып, сәби сүюге ниетті болса, сонымен қоса басында баспанасы немесе тұрақты жұмысы болса 29 жасқа дейін тұңғышын дүниеге әкелгені дұрыс.

2.Кеш құрылған неке немесе жалғызбасты әйел

Көп жағдайда 30 жастан кейін тұңғышын дүниеге әкелетіндер - некеге кеш отырғандар. Өмірде өз орнын тауып, отбасын құруды кеш жоспарлағандар. Әрине, ештен кеш жақсы деген аталы сөз бар. Және екіншісі жалғызбасты аналар. Олар қартайғанда жалғыз қалмас үшін 30 жастан кейін ана атанғылары келеді, балаға деген сезімдері оянады. 30-дан асқан әйелдерге де сәби сүюге болады. Ол үшін үнемі дәрігердің қаралымында жүруі керек -, дейді С.Рахимқызы

Әйелдер үшін нақты бір жасқа келгенде босану керек деген дұрыс емес. Біреудің жағдайы болмайды, біреудің денсаулығы жарамайды. Ал бір жағдайда жоспарсыз, некесіз сәби көтеріп қою көптеп кездеседі. Ондай жағдайда алғаш құрсаққа біткен сәбиден жасанды түсік жасату арқылы арылу дұрыс емес, ол ананың өміріне қауіпті, әрі екінші рет ана болу бақыты бұйырмай қалуы мүмкін.

Егер сіз расымен де ана атанғыңыз келсе, мансап үшін арманыңыздан бас тартудың қажеті жоқ. Баланы дүниеге әкелгеннен кейін де жұмысыңызды жалғасытырып, барлық істі дөңгелетіп отырған тұлға атануыңызға болады. Бастысы денсаулығыңызды күтіп, ұрпақ жалғастыруға асығыңыздар!


АЙГЕРІМ ТАУБАЙ
«Қамшы» сілтейді

Балаң өзімшіл болып өспесін десең…

...

Бала ес біле бастағаннан-ақ оған үлкендердің жапа-машақатын, ата-ананың оның сау денелі есейуі үшін сіңірген еңбегі мен төккен терін ұғындыру керек. Оларды өздерінің шамасы жететін үй шаруасына араластырып, еңбектің дәмін татқызу керек.
Ата-ана баланы өзінің сүйіспеншілігіне бөлей отырып мына мәселені сөзсіз ойластыру керек: ол өзінің қуанышы мен бақыты ата-ана, мұғалім, мектептің, қоғамның, сондай-ақ сансыз алдыңғы буын аталарының қан-тері мен күресі арқылы келгенін біле алды ма, жоқ па? Ол өзінің де басқалар үшін біраз әс істеуі керектігін сезіне алды ма, жоқ па? Егер ол бұл түйінді танып жете алмаса, мұның бәрі табиғи іс деп санаса, оның өзімшіл болып шығуына үлкен себеп.
Басқаларды аялау, басқаларға көңіл бөлу отбасы тәрбиесінен басталады. Оларды өз шамасы жететін үй шаруасына ертерек араластырып, еңбектің дәмін татқызу керек әрі олардың әке-шешеге шаттық бағыштай, әке-шешенің қамын ойлай білуіне мүмкіндік жасау керек.
Өкінерлігі, көптеген ата-аналар мұны түсіне бермейді. Баласының әрекеттеніп, еңбекке араласуын, баласының өздері үшін жақсы істеуінен шектейді. Нәтижеде бала қайтерін білмей дағдарады. Ол өзгелерге көңіл бөлмеу сынды кемшілікті бойына жұқтырғаннан кейін оны түзету қиынға соғады.
Отағасы сондай-ақ баланы ұстаздарын сүйюге, құрметтеуге, сыныптастарына көмектесуге жетелеуі, оны айналасы үшін жақсы іс істеуге шабыттандыру керек. Мысалы, сыныптасы ауырып қалса көңілін сұрап баруға, жағдайын ұғысып, жанашырлық сезімін бідіруге жетелеу керек. Тағы басқа да жағдайларға байланысты бұл ерекшелікті жетілдіре түсу керек.
Баланың басқаларға көңіл бөлмей, өзімшілдеу болуы көбінесе ата-ананың әлпештеуі мен еркіне жіберуінен туындайды. Ал баланың ашық-жарқын, адал, мейірлі және өзгелерге тілеулес болуы оның өмір жолын кеңейте түседі. Әрі қиындыққа жолыққанда торықпайтын ерекшелікке ие етеді. Сөзі мен ісі бірдей табанды, өзіне сенімді болып өседі.
Қара басының қамын ойлайтын өзімшілдік аса зиянды. Өзімшілдік адамды көптен алыстатады. Қысқасы көреген ата-ана бұл мәселенің салдарын толық тануы әрі күнделікті тұрмыста, баланың өзімшіл, өз басының қамын күйттейтін әдеттен аулақ болуына көңіл бөлуі тиіс.


namys.kz сайтынан алынды.

Үйдің тұңғышын тәрбиелеуде сіз жіберіп жүрген қателіктер

...

Балалар бір-бірімен қатты бәсекелеседі, ұрысып, төбелесіп, ойыншығын бөлісіп, тәжікелесіп, қақысын қорғап және т.б. Бұл өздігінен еш қорқынышты емес. Ата-ананы шаршататын құбылыс. Үнемі ұрыса беретін болса, әдет болғаны. Жалпы еш зияны да жоқ. Бала бәсеке мен араласуды біреуден үйренуі керек қой.

Сондықтан аға, әпкелері бар балалардың жолы болғаны. Олардың көз алдында «тірі тренажеры» бар. Олар ұрысып-татуласып, бір нәрсесімен бөлісіп, келісімге келіп үйренеді. Бұл стратегияның бәрін бала жастайынан қабылдап, дағдыланып, келіспеген кезде келіспедім деп, не келістім дей алатын болады, қаласа ұрысып, қаламаса басқа бір амалын қарастыруды үйренеді. Яғни, жағдайды дамытудың жақсы бастамасы бар: егер бала ұрысып, төбелеспесе ешқашан бәсекелесуді үйренбейді. Сондықтан олардың бәсекелесуі қалыпты жағдай.

Егер үлкені кішісін үйде ұрып, соғып, күн көрсетпесе, сіз ойлағандай әдепті сөйлеспесе, бірақ аулаға шыға қалса кішісіне қамқор болып, ол құлап қалғанда үлкені жетіп келсе, басқа біреу тиіскенде үлкені қорғап алса, онда бәрі дұрыс. Онда балаларға алаңдамаңыз. Олардың қарым-қатынасы қалыпты деңгейде. Олармен дұрыс сөйлесу, сыйласу туралы көбірек пікірлесу керек. Кикілжің туғанда мәселені қалай шешу керектігін үйретіңіз. Ұрысты азайтып, келісімге келудің амалдарын көрсетіңіз. Жақсыдан одан артыққа деген ұмытылыс пайда болады.

Бірақ кейде қарадүрсін қателіктер кетіп жатады. Бар жақсылықты жоқ қылатын жағдайлар туындап кетуі де ықтимал. Ондай қателікті өз отбасында сондай қателікпен өскен адамдар жібереді. Мұндай жан жарасы бар адамдар өте көп. Көбіне үлкен әпке, ағалар. Бір үйдің тұңғышы болғандар.

Ата-ана үнемі көп жұмыс істейді. Кішісін көбіне үлкендері бағады. Кішілерін баққан үлкендері өздері ата-ана болғанда осындай жан жарасы барын сезеді. Кіші бала туған кезде үлкенінің балалық шағы бітіп қалған. Үлкені кішісіне 6-7 жастан бастап жауапты бола бастайды. Кішісін ойнату, ойыншығын оған беру, үнемі кішісінің еркелігін көтеру, соның қалауын орындау, өзінікін шетке ысыруға мәжбүр болады.

Көбіне ата-ана үлкенін ерте өсті деп оны еркелетуді, қамқор болуды, мейірімін беруді ұмытып, үсті-үстіне талаптарын көбейтеді. Кішісі жыласа үлкені айыпты, кішісі құласа үлкені айыпты, кішісі ойыншығын жинамаса да үлкені жауапты. Осыдан барып қарым-қатынас қалыпты жағдайдан ауытқиды. Кейде бір адаммен қарым-қатынас тек қайғы-мұң тудырса, ондай адаммен байланысты үзгің келетіні бар.

Кейбір ата-аналар үлкеніне кішісін тапсырып, меншіктеп қоятыны сонша, үлкендері көбіне сол жауапкершілікті өмір бойы арқалап өтетіні бар. Тіпті есейіп кеткен соң да. Кішісі есейе алмай, жауапкершілік алуды үйрене алмай қалады. Өйткені, ол да ата-ананың қамқорлығының орнына суррогат алған. Қанша жерден ақылды, мейірімді болса да 6 жасар бала ата-ананың орнын баса алмайды. Мың жерден ата-ананың талап еткен үдесінен шығып тұрса да баланың аты бала.

Сол себепті кіші бала да өзіне лайықты қамқорлық пен мейірімге қанбай қалады. Құмырасы толмайды. Ол тек суррогатқа қанағат етті. Құмырасы толыспады, сепарация жүрмеді (бір затты екіншісінен айыру), мұндай бала көбіне инфантильді күйінде қалады, бірдеңеге тәуелді боп, өмірлік қиындықтарын шеше алмай, тұрақты қарым-қатынас құра алмай. Ал, үлкені керісінше көп нәрсеге қол жеткізеді. Өзіне сенімді болып өседі. Жауапкершілігі мықты болады. Бірақ адамға сенуі тым қиын. Оның біреуден көмек сұрауы қиын. Өзгенің қолдауын қабылдауы екіталай.

Бұның бәрі өмірлік маңызы бар құбылыстар. Ол отбасылық қарым-қатынасқа да, достыққа да әсер етеді. Содан адам орта жасқа жеткенде өмір сүру ынтасы таусылып қалғандай күй кешеді. Үнемі өзгелердің жүгін арқалап өтуден шаршайды. Өзгеден көмек сұра алмаудан қиналады.

«Кішісіне қара, соған бер» дегеннің астарында «бізге қиындық тудырма» деген сөз тұр. Кіші балаға сен қара деген емеурін. «Сен оның айтқанына көнесің, оны ойнатасың, ол үшін бәрін істейсің. Ол жыламасын. Біз оған уақыт бөлмейік» деген сөз. Ата-аналық ресурстың жетіспеуі, ата-ананың уақыт тапшылығы, шаршауы, кіші балаға уақыт бөле алмауынан олар бар жауапкершілікті үлкеніне артып қояды. Бұл дұрыс емес.


Людмила Петрановская, психолог
Аударған Шынар ӘБІЛДӘ